Motyw matki w literaturze różnych epok. Charakterystyka i przykłady utworów

Jak przedstawiana jest matka w literaturze?

Obraz matki w literaturze nie jest monolitem, dlatego analizując tę kwestię możesz się natknąć na wiele różnych opisów, nie tylko pochlebnych. W niektórych utworach matka jest ukazywana jako osoba skłonna do poświęceń i kształtująca charakter dziecka, opoka, skała, na której zawsze można się oprzeć. Motyw matki w literaturze często polega na jej przedstawieniu z bardzo pozytywnym świetle i zaprezentowaniu więzi, jaka łączy ją z córką lub synem. Niekiedy jednak dzieła literackie służą do opisania negatywnych, toksycznych stosunków. Wizerunek matki w literaturze może więc prezentować matkę jako tyrana, osobę kontrolującą i destrukcyjną dla własnego dziecka. 

Relacje z matką niekiedy są opisywane niejednoznacznie jako trudne dla obu stron, ale jednocześnie niezbędne. Takie opisy często skupiają się na skomplikowanej stronie stosunków matki i dzieci, na które wpływ ma wiele czynników. Innymi słowy, to jak portretowana jest matka w literaturze to kwestia uzależniona od wymowy i tematyki utworu oraz tendencji obecnych w konkretnej epoce literackiej. 

Niekonwencjonalne i trudne związki matek z ich dziećmi są przedstawione w takich książkach, jak: „Musimy porozmawiać o Kevinie” Lionela Shrivera, „Ostre przedmioty” Gillian Flynn czy „Lolita” Vladimira Nabokova.

Zobacz także: jak w literaturze przedstawiany jest motyw samotności?

Motyw matki cierpiącej

Motyw macierzyństwa w literaturze różnych okresów jest niekiedy opisywano, jako źródło cierpienia kobiety, która współodczuwa z ukochanym dzieckiem i musi mierzyć się z jego bólem oraz poczuciem straty. Przykłady? Mit o Korze i Demeter. Demeter to bogini urodzaju, której córka Kora (inne imię – Persefona) została porwana przez Hadesa, boga śmierci. Zrozpaczona utratą córki Demeter przestała okazywać swoją łaskę, w związku z czym ziemia nie rodziła owoców. Ostatecznie, decyzją Zeusa, Persefona część roku spędza z matką. Dzięki szczęściu Demeter ziemia odżywa. Kiedy Persefona wraca do Hadesu, ziemia znów przestaje być płodna. Ten mit jest związany z wyjaśnieniem pór roku.

Motyw matki cierpiącej w literaturze często pojawia się także w odniesieniu do Maryi, matki Jezusa Chrystusa, która musiała stawić czoła kaźni i śmierci syna. „Lament świętokrzyski”, jedno z najsłynniejszych dzieł średniowiecza to przykład wykorzystania tego motywu, stanowiący monolog Maryi, obserwującej ukrzyżowanego Jezusa. Matka cierpiąca w literaturze to sposób na ukazanie szczególnego, uświęconego związku, jaki łączy matkę i jej dziecko.

Zobacz także: w jaki sposób opisywany jest motyw śmierci w literaturze i w jakich dziełach znajdziesz przykłady jego zastosowania?

Motyw matki w literaturze polskiej

Jak wcześniej wspomnieliśmy, literacki portret matki w dużej mierze jest uzależniony od tego, z jakiej epoki pochodzi konkretne dzieło. W przypadku literatury polskiej charakterystyczne jest wykorzystanie motywu matki – Polki, gotowej na poświęcenia, która musiała pogodzić się z tym, że jej dziecko będzie walczyło za wolność ojczyzny, znieść niepokój o jego los, a często również śmierć. Motyw matki – Polki w literaturze pojawia się przede wszystkim w okresie romantyzmu, który był naznaczony walkami narodowowyzwoleńczymi. Polska wówczas znajdowała się pod zaborami, a literatura bardzo dużo miejsca poświęcała tematyce odzyskania niepodległości. Topos matki, która ma świadomość tego, że los jej dziecka jest przypieczętowany pojawia się, między innymi, w twórczości dwóch największych polskich wieszczy: Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. W polskiej literaturze, matka jest zresztą często alegorią Polski – ojczyzny. Postać matki – Polki, jako motyw, była wykorzystywana również w literaturze tworzonej w okresie okupacji, w związku z kolejnymi próbami odzyskania niepodległości przez kraj.

Zobacz także: co to jest i co oznacza motyw vanitas?

Tematyka relacji matki i dziecka podejmowana jest również poza motywem matki – Polki. Tę tematykę, w różnych wymiarach, znajdziesz w takich tytułach jak: „Bezmatek” Miry Marcinów czy „Rzeczy, których nie wyrzuciłem” Marcina Wichy. 

PODSUMOWUJĄC: relacja matka – dziecko to jedna z najważniejszych relacji w życiu człowieka, bez względu na to, jaki jest jej obraz. Osoba matki ma ogromny wpływ na kształtowanie charakteru, osobowości i postaw syna lub córki, dlatego jej motyw należy do grupy najczęściej wykorzystywanych motywów literackich, obok takich rozwiązań, jak motyw władzy, miłości, domu rodzinnego, podróży itp. Obraz matki w literaturze przedstawiany jest na wiele różnych sposobów, co w dużej mierze zależy od opisywanej tematyki i epoki, w której dane dzieło powstało.