Motyw domu w literaturze: jak jest opisywany i w jakich utworach go wykorzystano?

Dlaczego dom to motyw popularny w literaturze?

Motyw domu rodzinnego w literaturze to ponadczasowy, uniwersalny temat, chętnie podejmowany przez wielu twórców na przestrzeni wieków. Dlaczego? Przede wszystkim ze względu na to, że zasady, które panują w domu oraz jego charakter oddziałują na młodego człowieka, kształtując w dużej mierze jego osobowość. Dom, a co za tym idzie, również rodzina, to w przypadku wielu osób jeden z najważniejszych drogowskazów w dorosłym życiu. Trzeba jednak pamiętać o tym, że obraz domu rodzinnego w literaturze nie zawsze jest pokazany pozytywnie, uderzając w sentymentalne nuty. Czasami twórcy prezentują destrukcyjny charakter środowiska, w którym wychował się opisywany bohater literacki. 

Zobacz także: miłość w lekturach szkolnych – w jakich utworach pojawia się ten motyw?

Jak przedstawiany jest motyw domu w utworach literackich?

Motywy domu w literaturze pojawiają się w wielu utworach: polskich i zagranicznych. Nie zawsze jest on interpretowany jako konkretny budynek, czasami dom autor utożsamia z krajem, miastem lub wsią, gdzie wychował się bohater, a w przypadku większych miejscowości, na przykład, z określoną dzielnicą, która miała wpływ na kreowaną postać literacką. Dom jest więc pojęciem bardzo szerokim, a jego interpretacja to kwestia w dużej mierze uzależniona od wymowy analizowanego dzieła literackiego. Nie na darmo ukuto termin „mała ojczyzna” oznaczający zwykle bliskie otoczenie danej osoby, mające dla niej duże znaczenie emocjonalne.

 
Motyw domu widoczny jest, między innymi, w takich książkach, jak: powieść Fannie Flagg „Smażone zielone pomidory”, „Ostre przedmioty” autorstwa Gillian Flynn czy trylogia „Władca Pierścieni” J.R.R. Tolkiena, w której pisarz opisuje szczególne znaczenie, jakie dla hobbitów miały ich rodzinne strony – Shire.

Motyw domu w literaturze polskiej

Dom jest bardzo popularny wśród motywów literackich charakterystycznych dla dzieł rodzimych twórców, w dużej mierze przez wzgląd na trudną polską historię, która dla wielu bohaterów książkowych oznaczała konieczność wyjazdu lub walki o swój własny skrawek ziemi. W jakich utworach literatury polskiej dom ma szczególne znaczenie?

Do tego grona należy zaliczyć, między innymi, epopeję narodową Adama Mickiewicza, czyli „Pana Tadeusza”. Domem tytułowego Tadeusza jest Soplicowo, któremu autor nadal arkadyjski charakter. Soplicowo nie było jednak wyłącznie typowym dworkiem szlacheckim, ale przede wszystkim – tętniło polskością. Motyw domu, jako określonego regionu, da się dostrzec również w powieści „Nadberezyńcy” Floriana Czarnyszewicza, w której autor przedstawia skomplikowane losy przedwojennych mieszkańców dawnych Kresów.

Zobacz także: taniec – motyw w literaturze. Co warto wiedzieć na ten temat?

Dom, czyli rodzinna wieś Szymona Pietruszki, jest także jednym z najważniejszych elementów powieści Wiesława Myśliwskiego „Kamień na kamieniu”, w której czytelnik poznaje trudną historię polskiej wsi, targanej wiatrami historii XX wieku. Wśród powieści realizujących motyw domu warto wymienić także „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego. Młodemu Cezaremu Baryce ojciec opowiada o polskich szklanych domach, które miały być symbolem nowoczesności. Niestety, na miejscu okazuje się, że Polska nie wygląda tak jak w opowieściach ojca, co dla Baryki jest dużym zaskoczeniem. Jako wykorzystanie motywu domu można interpretować również Polskę, ojczyznę głównego bohatera, do której powraca, pomimo wychowania w Baku. 

PODSUMOWUJĄC: motyw domu w literaturze jest intepretowany na wiele różnych sposobów i, co warto zaznaczyć, nie zawsze dotyczy wyłącznie domu rodzinnego. Często jako dom przedstawiana jest miejscowość lub kraj, w którym bohater się wychował. Popularność motywu w różnych epokach literackich jest związana z wpływem, jaki dom często wywiera na człowieka oraz szczególnym sentymentem odczuwanym w stosunku do miejsca urodzenia.