Motyw zemsty w literaturze. Co musisz wiedzieć na ten temat?

Motyw zemsty w literaturze: funkcje

Motyw zemsty, tak samo jak motyw przyjaźni lub wędrówki, może być interpretowany na wiele różnych sposobów. W praktyce zemsta w literaturze często jest wyłącznie drogą do pokazania ciekawej, absorbującej historii, zwłaszcza kryminalnej, w której główny bohater chce się odegrać za swoje krzywdy, ale jednocześnie bardzo często w literaturze zemsta jako motywacja działania człowieka jest przedstawiona moralnej ocenie – twórca tym samym zachęca czytelnika do zastanowienia się, czy postawa mściwości rzeczywiście jest w stanie przynieść mu dobre owoce. 

Motywy zemsty mogą mieć więc bardzo różny charakter – wszystko zależy od wydźwięku utworu, który je wykorzystuje. Zemsta, jako topos, pojawia się zarówno w kategorii, jaką jest literatura obyczajowa, powieści kryminalne, thrillery, literatura piękna czy książki dla młodzieży. Zemsta bywa w literaturze przedstawiana również w celach dydaktycznych, na przykład, jako bezsensowne pragnienie wzięcia odwetu, które wcale nie przynosi spodziewanej satysfakcji. Sposób wykorzystania motywu zemsty może mieć więc bardzo różnorodny charakter i w praktyce pełnić określone funkcje. 

Motyw zemsty w literaturze: przykłady

Motyw zemsty często pojawia się w tekstach kultury. To naturalne, biorąc pod uwagę, że dla wielu osób krzywda często jest związana z pragnieniem wzięcia odwetu – realizowanym lub nie. W wielu przypadkach jest on przede wszystkim osią, wokół której budowane są kolejne wydarzenia, tworzące fabułę dzieła. Zastanawiasz się, w jakich utworach występuje motyw zemsty? Zebraliśmy dla Ciebie kilka przykładów. 

• „Zemsta” Aleksander Fredro. Motywy pojawiające się w „Zemście”, czyli zabawnej komedii Aleksandra Fredry to przede wszystkim miłość, na drodze której stają pewne przeszkody oraz realia życia ówczesnej szlachty. Cześnik i Rejent pozostają w konflikcie, a osią ich sporu jest zamek, w związku z czym Cześnik zastanawia się, jak odegrać się na swoim konkurencie. Szukając przykładów motywu zemsty w literaturze, zdecydowanie warto pamiętać o tym utworze, który wszedł do kanonu, jakim są lektury szkolne. 
• „Hrabia Monte Christo” Aleksander Dumas. Tytułowy hrabia Monte Christo to chyba najsłynniejszy mściciel w literaturze. Młody marynarz, w wyniku intrygi, zostaje wtrącony do więzienia. Tam jednak nie marnuje czasu – dzięki współwięźniowi nie tylko uzupełnia edukację, ale dowiaduje się również o skarbie, który odnajduje po ucieczce z więzienia i snuje plany zemsty na osobach, przez które został aresztowany. 
• „Morderstwo w Orient Expresie” Agatha Christie. Postaci Agathy Christie nie musimy chyba przedstawiać żadnemu fanowi kryminałów, prawda? Nic dziwnego, to jedna z najważniejszych autorek powieści detektywistycznych, która stworzyła dwie kultowe postacie – detektywa Herkulesa Poirota oraz Jane Marple. Poitor jest natomiast jednym z głównych bohaterów „Morderstwa w Orient Expresie” – powieści, której akcja rozgrywa się w legendarnym pociągu z Paryża do Konstantynopola. Jak wskazuje sam tytuł, w trakcie podróży dochodzi do zabójstwa i w związku z tym, w kręgu podejrzanych są pasażerowie pojazdu. Poirot ma rozwikłać zagadkę morderstwa. Więcej nie zdradzimy!
• „Mistrz i Małgorzata” Michaił Bułhakow. Tytułowa Małgorzata to kobieta zakochana w Mistrzu, która jest w stanie zrobić dla niego wszystko. Książka napisana Mistrza została zrównana z ziemią przez jednego z krytyków literackich, na którym ukochana pisarza zdecydowała się zemścić. „Mistrz i Małgorzata” to wielowątkowa powieść, jedna z najwybitniejszych w dorobku Michaiła Bułhakowa, która zdecydowanie zasługuje na uwagę. 
• Seria „Pieśń lodu i ognia” G. R. R. Martin. Ta fantastyczna saga należy do najbardziej popularnych książek, w których pojawia się motyw zemsty. Jedną z postaci, która go realizuje jest Oberyn Martell, który szuka zemsty w związku ze śmiercią swojej siostry. 

Zemsta, jako motyw literacki, często pojawia się również w dziełach jednego z najwybitniejszych twórców literatury angielskiej – Wiliama Szekspira. Ten topos można znaleźć, między innymi, w „Hamlecie” oraz „Makbecie”. Zemsta jest także powszechnie spotykanym wątkiem w mitach greckich. Przykład? Mit o Narcyzie, którego Nemezis, bogini zemsty, doprowadziła do spojrzenia w lustro wody, w związku z czym młodzieniec zakochał się sam w sobie lub mit o Niobe, której dzieci zostały zabite przez Apolla i Artemidę, w akcie zemsty za zlekceważenie Leto. 

W jakich utworach epoki romantyzmu występuje motyw zemsty?

Zemsta, jako motyw literacki, cieszyła się dużą popularnością również w epoce romantyzmu. W dziełach tego okresu często dotyczyła odwetu na wrogach ojczyzny, ale nie tylko – zemsta miała wiele oblicz, niejednokrotnie  związanych z karą za niewłaściwe zachowanie. 

• „Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz. Motyw zemsty w przypadku epopei narodowej jest realizowany w osobie księdza Robaka, czyli Jacka Soplicy, pokutujące za zastrzelenie Stolnika – ojca swojej ukochanej, który nie wyraził zgody na ożenek. Zapalczywy Jacek Soplica po tym wydarzeniu zdecydował się poświęcić walce o wolność ojczyzny. 
• „Balladyna” Juliusz Słowacki. Balladyna, po zabiciu siostry, wychodzi za mąż za Kirkora i uzyskuje upragniony awans społeczny. Mąż ginie jednak w wyniku jej intrygi, a Balladyna, która dopięła swojego i została królową, po przypadkowym wydaniu serii wyroków na samą siebie, zostaje rażona piorunem, co stanowi zemstę natury za jej niegodne postępki. 
   

PODSUMOWUJĄC: motyw zemsty jest jednym z najczęściej wykorzystywanych w literaturę z uwagi na jego uniwersalność. Na jego bazie można zbudować ciekawą fabułę. W przypadku niektórych utworów motyw zemsty ma także charakter stricte dydaktyczny.