Motyw winy i kary w literaturze

Jak w literaturze przedstawiany jest motyw winy i kary?

Motyw winy i kary w literaturze może być przedstawiany na wiele różnych sposobów – często autorzy skupiają się na psychologicznej stronie funkcjonowania postaci, która popełnia zbrodnię. W kryminałach lub horrorach ten aspekt bywa pomijany i twórca koncentruje się przede wszystkim na opisie zbrodni oraz drodze bohaterów do rozwikłania kryminalnej zagadki. Innymi słowy – realizacja motywu winy i kary w dużej mierze zależy od tego, jaki jest cel autora oraz gatunek literacki, do którego należy utwór. Warto zaznaczyć, że motywowi zbrodni często towarzyszył także motyw zemsty.

Jaką rolę w dziełach odgrywa motyw winy i kary?

Znaczenie motywu winy i kary zmieniało się na przestrzeni wieków, chociaż ten topos pojawia się w literaturze już od czasów starożytnych. Motyw winy i kary w biblii miał wydźwięk moralistyczny – pokazując pożądane wzorce zachowania i ucząc, że złe zachowanie, grzech ma zawsze swoje konsekwencje. Podobnie można interpretować motyw winy i kary w romantyzmie, gdzie również zbrodnia była zwykle potępiana i wiązana z konkretnymi represjami. W dziewiętnastym wieku na motyw winy i kary zaczęto patrzeć szerzej, zwłaszcza w powieściach psychologicznych, które jak sama nazwa wskazuje, pokazywały psychologiczne motywy i podłoża określonego zachowania. 

Motyw winy i kary: przykłady

Przykłady motywu winy i kary w literaturze można mnożyć, bo tak jak wspomnieliśmy wcześniej, ten topos towarzyszy człowiekowi w zasadzie od zarania dziejów. 

• Adam i Ewa. Pierwsi ludzie zjedli zakazany owoc. To jeden z najważniejszych przykładów winy i kary w Biblii. W związku z tym zostali wygnani z Edenu i stali się śmiertelni. 

• Prometeusz. Postać z greckiej mitologii. To właśnie on miał stworzyć człowieka i podarował mu ogień, mimo sprzeciwu Zeusa. Za karę Prometeusza przywiązano do skał Kaukazu, a jego wątrobę wyjadał ogromny sęp. Wątroba odrastała, dlatego męka Prometeusza była nieprzerwana do momentu, w którym ptaka zabił Herkules. 

• Rodion Raskolnikow. Główny bohater powieści Fiodora Dostojewskiego „Zbrodnia i kara”. To jedna z najsłynniejszych powieści psychologicznych i bardzo dobry przykład na to, jak motyw winy i kary realizują lektury szkolne. Dostojewski pokazuje nie tylko sam przebieg zbrodni i późniejszą karę, jaką otrzymał za swój czyn Raskolnikow (został zesłany na katorgę), ale przedstawia również etap planowania zabójstwa i sposób, w jaki mężczyzna sobie je racjonalizował oraz jego późniejsze odczucia. 

• Balladyna. Dramat romantyczny Juliusza Słowackiego pokazuje historię pięknej Balladyny, która nie cofa się przed niczym, żeby osiągnąć swój cel. Morduje własną siostrę, żeby zostać wybraną przez hrabiego Kirkora, spiskuje przeciwko niemu, żeby sięgnąć po koronę, odrzuca matkę. Ostatecznie Balladyna nieświadomie wydaje wyrok na siebie i ginie rażona piorunem. 

Podsumowując: motyw winy i kary przewija się przez różne epoki literackie. Jego rolą często jest moralizowanie i propagowanie określonych postaw, ale w wielu dziełach autorzy skupiają się często na motywach, które pchają ludzi do zbrodni.