29 października 2021
Jak przedstawiano motyw samotności w literaturze?

Jak przedstawiano motyw samotności w literaturze?

8 min

Literatura na przestrzeni wieków podejmowała i nadal podejmuje tematykę ważną dla odbiorców. W związku z tym, do najpopularniejszych motywów literackich należą, między innymi: motyw śmierci, miłości, dziecka, motyw władzy oraz motyw samotności, który był chętnie wykorzystywany w różnych epokach literackich. Nic dziwnego, samotność to uczucie, które okresowo towarzyszy większości z nas. W tym artykule postaramy się wyjaśnić, jak przedstawiano w literaturze samotność zwykłego człowieka oraz omówimy przykłady wykorzystania tego motywu.

Samotność w literaturze – jeden z najpopularniejszych motywów literackich

Motyw samotności w literaturze pojawiał się już w czasach starożytnych. Nawiązania do tego motywu można znaleźć, na przykład, w Nowym Testamencie, zwłaszcza w scenie opisu modlitwy Jezusa Chrystusa w Ogrójcu, kiedy Jezus zostaje sam i musi zmierzyć się z poczuciem nieuchronności losu, który go czeka i cierpienia na krzyżu. Jezusowi wprawdzie towarzyszą apostołowie, ale w trakcie jego modlitwy mężczyźni śpią. Samotność jest widoczna również w czasie jego 40-dniowego pobytu na pustyni, kiedy musiał się opierać pokusom złego ducha. 

 

Zobacz także: jak jest przedstawiany motyw śmierci w literaturze?

 

Samotność w literaturze jako motyw da się zauważyć również w jednym z najsłynniejszych dzieł Homera – „Odysei”. Żona Odyseusza, głównego bohatera eposu, czyli Penelopa, czeka na powrót męża z wojny trojańskiej, opierając się kolejnym zalotnikom, którzy starają się o jej rękę. 

 

Co decyduje o tym, że samotność jako motyw literacki pojawiała się w dziełach tworzonych na przestrzeni wieków? Przede wszystkim – uniwersalność tego odczucia. Chyba każdy przynajmniej raz w życiu czuł się samotny, co mogło wynikać z różnych powodów. Dzięki literaturze poruszającej podobną tematykę, czytelnik ma więc szansę odnaleźć w losach bohatera samego siebie. 

 

Zobacz także: jak wygląda motyw matki w dziełach literackich różnych epok?

Różne oblicza samotności w literaturze

W literaturze przedstawiano różne oblicza samotności, w zależności od tego, jakie było jej źródło. Popularnym motywem jest samotność wynikająca z niezgody na zastany porządek, na przykład, moralny, innych poglądów niż te wyznawane przez ogół społeczeństwa, nieumiejętności przystosowania się do żadnej z grup lub geniuszu, który nie znajduje zrozumienia w najbliższym otoczeniu. Przyczyną samotności bohaterów literackich było również ich poświęcenie konkretnej sprawie lub idei, na przykład, walce o wolność ojczyzny, nieszczęśliwa miłość, przekroczenie uznanych norm, skutkujące ostracyzmem społecznym, nieodpowiednie pochodzenie, śmierć najbliższych lub emigracja zarobkowa. 

 

Z racji tego, że twórcy literaccy często podejmują tematykę bliską ich epoce i związanym z nią wydarzeniom historycznym, konkretne źródła poczucia samotności były w dużej mierze uzależnione od tego, z jakiego okresu pochodziło określone dzieło. W praktyce oznacza to, na przykład, że samotność wynikająca z nieszczęśliwej miłości czy poświęceniu walkom narodowowyzwoleńczym często pojawiała się jako motyw literacki w literaturze romantyzmu. Powieści XIX-wieczne natomiast chętnie poruszały kwestie związane z samotnością, jako nieprzystosowaniem do wymogów społecznych czy złamaniem określonych norm. 

 

Zobacz także: taniec – motyw w literaturze. Co warto wiedzieć na ten temat?

Motyw samotności w literaturze współczesnej

Samotność w literaturze współczesnej jest w wielu przypadkach wynikiem postępu technologicznego. Kontakt wirtualny i zanik więzi społecznych często służą autorom, jako kanwa do opisania poczucia samotności głównych bohaterów. To jednak nie wszystko – współczesne dzieła literackie przedstawiają samotność również jako wynik nieumiejętności dostosowania się do ogólnoprzyjętych zasad lub bazują na ponadczasowym motywie, jakim jest samotność wynikająca z niesatysfakcjonujących więzów rodzinnych. 

 

Motyw samotności widoczny jest, na przykład, w twórczości Edwarda Stachury (wiersz „Z nim będziesz szczęśliwsza) lub w powieści Janusza Leona Wiśniewskiego – „Samotność w sieci”. Poza tym, to uczucie stanowi temat przewodni jednej z najważniejszych powieści literatury współczesnej: „Sto lat samotności” Gabriela Garcia Márqueza i często pojawia się w twórczości znanego pisarza amerykańskiego – Charlesa Bukowskiego. Wątek samotności zauważymy również w powieści J.D. Salingera „Buszujący w zbożu” oraz poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

 

Zobacz także: czym jest motyw vanitas w literaturze?

Motyw samotności w literaturze polskiej

Motyw samotności jest charakterystycznym elementem literatury polskiej, między innymi, z uwagi na zawiłą i trudną historię naszego kraju. W literaturze romantyzmu popularnym sposobem kreowania bohaterów była samotność związana z walką o wolność Polski, która wówczas znajdowała się pod zaborami. Walczący całe życie poświęcali idei wolnej ojczyzny, co eliminowało możliwość zaangażowania się w inne aktywności, na przykład, budowanie związku i szczęścia rodzinnego.

 

W jakich utworach polskich twórców motyw samotności jest szczególnie widoczny?

 

  • „Ludzie bezdomni” Stefan Żeromski. Postać doktora Tomasza Judyma na stałe zapisała się w polskiej kulturze. Napisana w okresie Młodej Polski powieść Żeromskiego należy do kanonu rodzimej literatury. Judym, kierując się ideą pracy u podstaw, jako młody lekarz, chce służyć pomocą najbiedniejszym warstwom społecznym. Jednocześnie jest to człowiek cechujący się poczuciem samotności z uwagi na brak przynależności do konkretnej warstwy społecznej. 
  • „Lalka” Bolesław Prus. Motyw samotności w powieści Prusa widoczny jest szczególnie w odniesieniu do jednej z głównych postaci książki – Stanisława Wokulskiego. Mimo majątku i wysokiej pozycji zawodowej, Wokulski nie należy ani do świata arystokracji, ani do warstwy kupieckiej. Samotność doskwiera mężczyźnie również w sferze uczuciowej z uwagi na nieszczęśliwą miłość do Izabeli Łęckiej. 

 

Zobacz także: jak opisywana jest miłość w lekturach szkolnych?

 

  • Trędowata” Helena Mniszkówna. Samotność Stefani Rudeckiej – głównej bohaterki powieści, jest zaznaczona już w tytule. Kobieta pracuje jako guwernantka, gdzie poznaje swoją wielką miłość: ordynata Waldemara Michorowskiego. Ich związek i późniejsze zaręczyny nie są jednak akceptowane ze strony środowiska z uwagi na pozycję społeczną Rudeckiej, w związku z czym, dziewczyna jest odtrącona przez otoczenie.
  • „Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa. Samotność to uczucie, z którym boryka się wiele osób w domu Benedykta Korczyńskiego. Wyobcowana jest Justyna Orzelska, która miała za sobą nieudany związek: do ślubu nie doszło ze względu na nieodpowiednią pozycję społeczno-materialną Justyny, ale również Benedykt, który nie jest w stanie porozumieć się z najbliższymi oraz Bohatyrowiczami. Samotna jest też Marta Korczyńska, kuzynka Benedykta, która odrzuciła miłość, ponieważ jej wybranek nie był wystarczająco zamożny.
  • „Treny” Jan Kochanowski. Treny napisane przez Kochanowskiego to „krzyk” rozpaczy po śmierci córki poety – Urszulki. W utworach widoczna jest samotność, jaką Kochanowski odczuwa w wyniku straty, nawet mimo to, że w jego domu nadal mieszkają pozostali członkowie rodziny. 

 

PODSUMOWUJĄC: motyw samotności jest widoczny już w literaturze starożytnej. Skąd tak duża popularność podobnej tematyki? Przede wszystkim, z uwagi na jej ponadczasowość. Samotność towarzyszyła z różnych powodów ludziom każdej epok i jest uczuciem uniwersalnym. Zdecydowana większość ludzi przynajmniej raz w życiu czuła osamotniona. Motyw samotności przedstawiany jest w różny sposób, w zależności od jej przyczyn. W związku z tym, samotność w literaturze może wynikać z postępu technologicznego, śmierci kogoś bliskiego, nieumiejętności dostosowania się do norm społecznych, ostracyzmu związanego z ich złamaniem itp.

Komentarze

Brak komentarzy...

Dodaj komentarz
Tekst musi mieć więcej niż 50 i mniej niż 20000 znaków.

Dodaj komentarz

Zaloguj się na swoje konto, aby mieć możliwość komentowania. Przejdź do strony logowania.

Również warte przeczytania

Sprzedaj książki

Wypłaciliśmy już 29 408 125 zł za sprzedane książki w Skupszop.pl

Kamera

Polecamy sprawdzić

Korzystaj wygodnie z naszej aplikacji