Relacje międzypokoleniowe w literaturze. Dlaczego i w jakich utworach są przedstawiane?

Relacje między pokoleniami w literaturze: czemu służy ich ukazywanie?

Relacje dzieci z rodzicami w literaturze, podobnie jak inne relacje międzypokoleniowe to motyw, który cieszy się dużą popularnością głównie z uwagi na fakt, że dla wielu osób to ważny element życia, często w jakimś stopniu ich definiujący. Pokazując relacje rodzinne w literaturze autorzy dotykają więc istotnego obszaru, ogólnoludzkich wartości. Wykorzystanie tego motywu często ma na celu po prostu ukazanie skomplikowanych zależności w rodzinnym organizmie, pokazanie ich wpływu na poszczególne osoby, charakter bohaterów literackich itp. 

W niektórych przypadkach ukazanie relacji rodzic dziecko odnosi się do konkretnych wydarzeń, na przykład śmierci, zagrożenia życia, jak to często miało miejsce w przypadku utworów poruszających kwestię odzyskania przez Polskę niepodległości i generalnie okresu walk narodowo – wyzwoleńczych. Reasumując: wykorzystanie motywu, jakim są w literaturze relacje między rodzicem a dzieckiem może mieć różne cele, w zależności od podejmowanej tematyki. Istnieje bardzo szerokie spektrum sposobów, w jakie takie relacje są ukazywane. 

Jak literatura przedstawia relacje ojca z synem?

Relacje ojciec – syn w literaturze to często wykorzystywany wątek, między innymi, z racji na popularne przekonanie, że ojciec ma ogromny wpływ na kształtowanie osobowości syna. 

•    „Chłopi” Władysław Reymont. Temat relacji ojca z synem w literaturze jest wyraźnie widoczny w powieści, za którą Władysław Reymont został uhonorowany Literacką Nagrodą Nobla. Maciej Boryna – zamożny gospodarz i jego syn – Antek, nie zawsze potrafią się ze sobą porozumieć. Jagna, młoda Żona Boryny, przez jakiś czas zresztą zdradza go z Antkiem. Kością niezgody w relacjach Boryny z Antkiem jest początkowo przede wszystkim niechęć Boryny do przepisania dzieciom ziemi. 

•    „Quo vadis” Henryk Sienkiewicz. Wprawdzie Petroniusz nie był ojcem Winicjusza, a jedynie bratem jego matki, jednak można zaryzykować stwierdzenie, że Petroniusz stał się dla młodego patrycjusza w pewnym stopniu mentorem, u którego Winicjusz szukał porady i pomocy w trudnych sytuacjach. Bardzo interesująca relacja, przedstawiająca jednocześnie duchową przemianę Winicjusza.

•    „Syn marnotrawny”. Relacje ojca i syna w literaturze bardzo dobrze pokazuje przypowieść o synu marnotrawnym, w której ojciec cieszy się z powrotu syna, okazując w ten sposób swoją dobroduszność.

•    „Przedwiośnie” Stefan Żeromski. W „Przedwiośniu”, obok wielu innych tematów, Stefan Żeromski przedstawia również relacje, jakie łączą Cezarego Barykę – głównego bohatera powieści, z jego ojcem – Sewerynem, który po walkach w I wojnie światowej ponownie spotkał się z synem, któremu zaczął opowiadać o „szklanych domach” mających istnieć w Polsce, do której obaj mężczyźni zamierzali się udać. Do dzisiaj „szklane domy” pozostały w języku polskim synonimem mrzonki. Cezary bowiem po przyjeździe do kraju nie znalazł budynków, o których mówił Seweryn.

•    „Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa. Relacje między ojcem a synem w literaturze można zaobserwować również w jednej z najsłynniejszych powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem”. Benedykt i Witold Korczyński to postacie, które często wchodzą ze sobą w międzypokoleniowy konflikt, głównie w kontekście traktowania chłopów przez Benedykta. Ostatecznie jednak obaj dochodzą do porozumienia. 

Jakie są przykłady przedstawiania relacji matki i córki w literaturze?

Relacje matki z córką w literaturze to równie często wykorzystywany motyw, pokazujący różne odsłony interakcji międzypokoleniowej. 

•    Mit o Demeter i Korze. Grecki mit bardzo dobrze pokazuje relacje matki i dziecka w literaturze, omawiając kwestię straty. Persefona (Kora) – córka bogini Demeter – została porwana przez Hadesa. Rozpacz Demeter, która była boginią urodzaju, odbiła się na plonach. Kiedy Persefona przez część roku przebywa z matką, ziemia kwitnie. Kiedy musi wracać do Hadesa, na ziemi zamiera życie. 

•    „Ostre przedmioty” Gillian Flynn. Świetna, trzymająca w napięciu i przede wszystkim – zaskakująca książka, która przedstawia relację matki i córki w literaturze. Młoda dziennikarka w związku z głośną sprawą wraca do swojego rodzinnego miasteczka i ponownie musi stanąć twarzą w twarz ze swoją matką, z którą łączą ją bardzo skomplikowane uczucia. 

•    „Balladyna” Juliusz Słowacki. Dramat Juliusza Słowackiego opowiada historię Balladyny, która początkowo mieszka w ubogim domu razem ze swoją matką i siostrą. Balladyna, zdobywając nową pozycję społeczną, wstydzi się matki, która zostaje przez nią wygnana. 
 

Relacje między rodzicami a dziećmi w literaturze: przykłady

Literatura pełna jest przykładów pokazujących istotę relacji rodziców i dzieci. W niektórych utworach ten motyw gra kluczową rolę i jest głównym tematem dzieła, w innych pojawia się wyłącznie, jako wątek poboczny, dopełniający obrazu fabuły. 

•    „Do matki” Krzysztof Kamil Baczyński. Wiersz Krzysztofa Kamila Baczyńskiego to piękny obraz relacji matki z dzieckiem w literaturze, w którym jednocześnie poeta porusza tematykę wojenną. Baczyński należał bowiem do pokolenia Kolumbów oraz angażował się w działania polskiego ruchu oporu przeciwko okupantowi w trakcie II wojny światowej. 

•    „Zbrodnia i kara” Fiodor Dostojewski. Relacja matka – syn w literaturze może być obserwowana w jednej z najbardziej znanych powieści Dostojewskiego w kontekście Raskolnikowa oraz jego matki – Pulcherii. Matka wspiera syna finansowo, głównie kosztem własnego standardu życia, pomagając mu w odebraniu odpowiedniego wykształcenia i jest z niego bardzo dumna. Po zesłaniu syna na katorgę, umiera. W „Zbrodni i karze” opisana jest również relacja Soni Marmieładowej z jej ojcem, uzależnionym od alkoholu oraz macochą. Dziewczyna pracuje na ulicy, żeby pomóc utrzymać rodzinę. 

•    „Anna Karenina” Lew Tołstoj. Anna Karenina wikła się w romans z Wrońskim. Ta sytuacja oznacza dla niej utrudnione kontakty z synem, którego bardzo kocha – oboje łączy silna więź. W powieści Tołstoja można więc zauważyć dramat kobiety, która z jednej strony walczy z uczuciem do nowego mężczyzny, a z drugiej strony boi się konsekwencji, które ją czekają.

•    „Żmijowisko” Wojciech Chmielarz. Doskonała, trzymająca w napięciu książka, w której relacje rodzice – córka nie są wprawdzie główną osią fabuły, ale mają dla niej ogromne znaczenie, pokazując jak narodziny córki Ady połączyły głównych bohaterów.

•    „Stulecie Winnych” Ałbena Grabowska. Doskonała trylogia dla wszystkich miłośników powieści obyczajowych, z trudną historią Polski w tle. Trzy części cyklu „Stulecie Winnych” to opowieść o kilku pokoleniach rodziny, która musi stawiać czoła historycznym zawirowaniom. Znakomita, międzypokoleniowa opowieść, zdecydowanie zasługująca na bliższe poznanie.

•    „Rzeczy, których nie wyrzuciłem” Marcin Wicha. Szukając przykładów relacji rodziców z dziećmi w literaturze, zdecydowanie warto sięgnąć po tę książkę, w której czytelnik poznaje obraz matki, której rzeczy są porządkowane po śmierci. 

•    „Opowieść o miłości i mroku” Amos Oz. Jeżeli interesują Cię relacje matka – dziecko w literaturze, koniecznie sięgnij po tę książkę Amosa Oza, jednego z najwybitniejszych izraelskich pisarzy. Amos Oz opowiada o niej o swojej rodzinie przed i po przyjeździe na tereny dzisiejszego Izraela, dużo miejsca poświęcając swoim rodzicom, opowiadając o własnym dzieciństwie.

•    „Białe płatki, złoty środek. Historie rodzinne” Paweł Reszka. W książce znajdziesz zbiór bardzo ciekawych, zmuszających do myślenia reportaży, których tematyką, jak wskazuje tytuł, jest rodzina. Reportaże poruszają trudne, często wstrząsające historie. 

•    „Bękart ze Stambułu” Elif Shafak. Kolejna ciekawa opowieść literacka o rodzinie, którą zdecydowanie warto bliżej poznać. Tłem dla opowiadanej w książce historii jest niesamowite miasto – Stambuł. 

Zobacz także: Przykłady związków frazeologicznych: podpowiadamy co warto wiedzieć na ten temat!

PODSUMUJMY: relacje międzypokoleniowe, zwłaszcza na linii rodzice – dzieci to często podejmowany w literaturze motyw. Z jakiego powodu? Przede wszystkim ze względu na fakt, że relacje rodziców i dzieci mają ogromny wpływ na osobowość, charakter i stosunek do życia członków rodziny. Tematyka rodzinna jest zresztą w dużej mierze kwestią uniwersalną – każdy wzrastał w jakiejś rodzinie i ma lub miał bliskich, którzy wywierali na niego określony wpływ. Motyw relacji międzypokoleniowych przedstawiany jest w literaturze w różny sposób: czasami w charakterze opisu dysfunkcyjnych stosunków, w innych przypadkach, jako próba zrozumienia postaw głównego bohatera i dopełnienie jego historii.