Upływ czasu w literaturze. Jak jest przedstawiany i w jakich utworach można znaleźć ten motyw?

Jak twórcy przedstawiają upływ czasu w swoich dziełach?

Upływ czasu w literaturze nierozerwalnie wiąże się z motywem vanitas, czyli motywem marności, który był szczególnie popularny w okresie średniowiecza. Średniowiecze generalnie duży nacisk kładło na kwestię przemijania, akcentując konieczność skupiania się na duchowości i religijności, a nie przyjemnościach ciała i wartościach doczesnych. 

Motyw literacki, jakim jest upływ czasu ma na celu pokazać kruchość ludzkiego życia, przemijanie oraz utratę młodości i sił witalnych. W literaturze autorzy często bazują więc na pokazywaniu losów danej osoby lub całej rodziny, na przestrzeni kolejnych lat lub w formie retrospekcji, w której bohaterowie wracają do przeszłości. Motyw upływu czasu widoczny jest w wierszach oraz w utworach prozatorskich różnych okresów literackich. 

Kwestia przemijania, nierozerwalnie związana ze starością i śmiercią, od wieków fascynowała twórców. To zupełnie naturalne, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że przemijanie jest udziałem każdego człowieka i wiele osób przeraża lub niepokoi. Upływ czasu w tekstach kultury może być przedstawiany nie tylko negatywnie, ale również pozytywnie, jako źródło mądrości i doświadczenia życiowego. Zdarza się jednak, że motyw przemijania jest przedstawiany także w kontekście strachu związanego ze śmiercią.

Upływ czasu w tekstach literackich: jakie ma znaczenie?

Celowość wykorzystania motywu upływu czasu w utworach literackich jest różna. W niektórych przypadkach przemijanie to baza do refleksji snutych na temat sensu ludzkiego życia, które przecież często mija bardzo szybko. Autorzy wykorzystują motyw upływu czasu także, jako podstawę do analizy ludzkiego życia – młodości widzianej z perspektywy dojrzałego człowieka

 Upływ czasu jest stosowany również, jako motyw obrazujący dotkliwą utratę czegoś konkretnego: zdrowia, urody, miłości itp. Motyw upływu czasu w wielu przypadkach służy ponadto do pokazania różnic pomiędzy tym, co współczesne, a tym co było kiedyś. Reasumując: motyw przemijania i upływu czasu jest stosowany przez autorów literackich do różnych celów, jednak zazwyczaj stanowi pretekst do rozważań na temat ludzkiego życia i przeszłości. 

Upływ czasu w tekstach kultury: przykłady

W jakich utworach można znaleźć motyw upływu czasu? Okazuje się, że ten motyw wykorzystywany jest w literaturze powszechnie, mniej lub bardziej czytelnie. W jakich dziełach jest on szczególnie widoczny?

• „Śpieszmy się” Jan Twardowski. Ten wiersz jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych i najczęściej cytowanych utworów księdza Twardowskiego. Główną osią interpretacyjną wiersza jest motyw przemijania, z uwagi na który podmiot liryczny mówi o konieczności kochania ludzi, którzy mogą szybko zniknąć z naszego życia. Podmiot liryczny podkreśla również szybkość upływającego czasu w kontekście ważnych rzeczy w ludzkim życiu. 
• „Księga Koheleta”, Stary Testament. To właśnie z księgą Koheleta wchodzącą w skład Starego Testamentu była źródłem wspomnianego już wyżej motywu vanitas, który pojawiał się w sztuce średniowiecza oraz baroku. Zgodnie z przesłaniem Księgi Koheleta, rzeczy doczesne to „marność”. 
• „Chłopi” Władysław Reymont. „Chłopi”, czyli powieść Władysława Reymonta, za którą pisarz otrzymał Literacką Nagrodę Nobla, to jeden ze sztandarowych przykładów wykorzystania motywu przemijania w literaturze, w odniesieniu do przyrody. Powieść jest podzielona na cztery części, odnoszące się do kolejnych pór roku: jesień, zimę, wiosnę i lato. W każdej części autor przedstawia typowe dla danej pory roku obyczaje oraz czynności. 

PODSUMUJMY: motyw przemijania i upływu czasu, w zależności od konkretnego utworu literackiego, może mieć różny wydźwięk. Bardzo często służy on do pokazywania kruchości ludzkiego życia lub jest zachętą do większej uważności.