Jak są przedstawiane emocje w literaturze i czemu służy ich opisywanie?

Jak wygląda motyw emocji w literaturze?

Ukazanie emocji w literaturze to jeden z podstawowych motywów, które są powszechnie wykorzystywane w dziełach literackich. Trudno w praktyce wyobrazić sobie jakąkolwiek formę beletrystyki, która mogłaby pominąć kwestie związane z emocjonalnością głównych bohaterów. Innymi słowy: okazywanie emocji w literaturze to konieczność, jeśli twórca chce realistycznie przedstawić daną postać. To właśnie dzięki uczuciom określona jednostka zyskuje autentyczność.

Jednocześnie jednak należy pamiętać, że sposoby wyrażania emocji w literaturze mogą się różnić. Najczęściej pisarze posługują się określonymi częściami mowy, żeby zaakcentować charakter wypowiedzi – wykrzyknik podkreśli złość, rozczarowanie, rozdrażnienie czy poirytowanie. Znak zapytania może być natomiast wyrazem niepewności czy niezrozumienia. W praktyce, sposób przedstawianie motywu emocji w literaturze w dużej mierze jest uzależniony od tego, jakie uczucia chce zaprezentować autor. Inaczej wyrażony zostanie gniew, a inaczej radość, zawstydzenie czy niepewność. 

Zobacz także: jak przedstawiany jest patriotyzm w literaturze polskiej?

W jaki sposób przedstawiane są emocje w literaturze?

Zastanawiając się, w jaki sposób w literaturze przedstawiane są ludzkie emocje, musisz pamiętać, że często pisarze wykorzystują drobne elementy utworu, żeby lepiej zaprezentować uczucia bohaterów. Poza wspomnianymi wcześniej wykrzyknikami czy pytajnikami, często stosowanym sposobem na ukazywanie emocji są różnego rodzaju przenośnie. Ich główną zaletą jest fakt, że twórca może dokładnie i bardzo obrazowo opisać targające bohaterem emocje, bez używania dosadnego języka, który nie przystawałby do charakteru dzieła lub byłby zbyt trywialny. 

Jak jeszcze w literaturze ukazywane są emocje? W tym celu często stosowane są różne środki stylistyczne, takie jak: epitety, kontrast, wykrzyknienia itp. Poza tym, dla przedstawienia emocji w literaturze charakterystyczne jest używanie pieszczotliwych określeń w stosunku do osoby/obiektu, który osoba wypowiadająca daną kwestię darzy pozytywnymi uczuciami. Bardzo często twórcy literaccy decydują się również na nawiązanie do określonych motywów i toposów, które kojarzą się z określonymi stanami emocjonalnymi. Dla wyrażania emocji charakterystyczne jest ponadto wykorzystywanie porównań, za pośrednictwem których można przemówić do wyobraźni czytelnika. 

W praktyce, to jak można ukazać emocje w literaturze to kwestia wysoce indywidualna, uzależniona od tego, z jakimi uczuciami ma do czynienia pisarz i charakteru dzieła. Po inne środki stylistyczne można sięgnąć w liryce, a inne sprawdzą się w przypadku prozy. Ponadto, wpływ na ich wybór ma również ogólna konwencja dzieła. Co to oznacza? Nowoczesna, awangardowa powieść posługująca się surowym językiem będzie wymagała zastosowania innych rozwiązań językowych dla opisania emocji przedstawianych postaci niż, na przykład, romantyczna powieść obyczajowa. 

Zobacz także: jak można zdefiniować utwór groteskowy?

Funkcje emocji w literaturze

Podstawową rolą emocji jest przede wszystkim urealnienie świata literackiego. Uczucia i emocje są nierozerwalnie związane z życiem każdego człowieka, dlatego ich obecność jest kluczowa, jeśli twórca aspiruje do rzeczywistej konstrukcji bohaterów. Czasami przedstawianie emocji ma kluczowe znaczenie dla fabuły, ponieważ to właśnie one bywają czynnikiem zapalającym postacie literackie do wykonania określonego kroku lub determinują ich charakter. 

W przypadku powieści psychologicznych to właśnie świat wewnętrznych przeżyć bohaterów gra pierwszoplanową rolę, pokazując, jakie były przyczyny ich zachowania i następstwa emocjonalne. Osoby zainteresowane warstwą emocjonalną powinny sięgnąć, między innymi, po „Zbrodnię i karę” Fiodora Dostojewskiego, „W poszukiwaniu straconego czasu” Marcela Prousta czy „Pani Dalloway” Virgini Woolf. Prezentowanie emocji w przypadku powieści psychologicznych to dla czytelnika prawdziwa podróż w głąb uczuciowości danego bohatera, wymagająca uważności i pokazująca, jak stany emocjonalne mogą wpływać na zachowania człowieka. 

W jakich dziełach można znaleźć przykłady wyrażania uczuć i emocji w literaturze polskiej?

Inwokacja z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, w której autor zwraca się do Litwy, ojczystego kraju, wychwalając jej zalety za pośrednictwem licznych epitetów to świetny przykład literatury przesyconej emocjonalnością podmiotu lirycznego. W inwokacji, dzięki zastosowaniu odpowiednio dopasowanych środków stylistycznych, wyraźnie da się wyczuć ogromną miłość autora do ojczyzny oraz jego tęsknotę. 

„Hymn o zachodzie słońca na morzu” Juliusza Słowackiego jest z kolei przepełniony uczuciem smutku i żalu – autor opisuje swój smutek, podając jego powody, a liczne powtórzenia wersu „Smutno mi, Boże!” podkreślają siłę towarzyszących podmiotowi lirycznemu emocji. Wierszem, który często zestawia się z hymnem Słowackiego jest, wyrażający podobne emocje, wiersz Kamila Cypriana Norwida „Moja piosenka [II]”, pokazujący tęsknotę autora za ojczyzną.

Generalnie, bardzo silne emocje towarzyszące postaciom literackim to charakterystyczny element literatury romantyzmu, która skupiała się przede wszystkim na ukazywaniu uczuć głównych bohaterów, zwłaszcza w kontekście nieszczęśliwej miłości (na przykład „Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga von Goethego”) lub – co typowe było zwłaszcza dla literatury polskiej, z uwagi na ówczesną sytuację polityczną i istnienie zaborów – miłości do ojczyzny i walki o jej wyzwolenie (na przykład „Dziady” Adama Mickiewicza). 

PODSUMUJMY: emocje to nieodłączny element literatury wszystkich epok, zarówno w odniesieniu do liryki, jak i prozy. To dzięki sugestywnym opisom emocji twórcy są w stanie lepiej zaprezentować czytelnikowi stan wewnętrzny bohatera, jego motywacje itp. oraz urzeczywistnić przedstawiany świat. Sposób wyrażania emocji w dziełach literackich jest uzależniony od rodzaju przedstawianego uczucia oraz charakteru dzieła, często jednak w tym celu stosuje się różnego rodzaju środki stylistyczne, takie jak: przenośnie, porównania, wykrzyknienia, epitety itp. Emocjonalność bohaterów główne skrzypce gra przede wszystkim w literaturze romantyzmu oraz w powieściach psychologicznych, skupiających się na wewnętrznych przeżyciach głównych postaci.