Patriotyzm w literaturze. Czym jest i w jakich dziełach literackich występuje ten wątek?

Definicja patriotyzmu w literaturze

Motyw, jakim jest w literaturze patriotyzm, może mieć bardzo różny wydźwięk. Często dzieła literackie odnoszą się do konkretnych wydarzeń historycznych, opisując zachowania pożądane w związku z postawą patriotyczną lub przedstawiając losy kraju czy postacie, które dla historii danego państwa okazały się szczególnie istotne. Innymi słowy: oblicza patriotyzmu w literaturze są w dużej mierze uzależnione od tego, jaki cel przyświeca twórcy. Jednym z najbardziej popularnych wątków jest zaprezentowanie działań jednostek skupionych na walkach narodowowyzwoleńczych, ale postawa patriotyczna w utworach literackich może się przejawiać również propagowaniem pracy na rzecz ojczyzny. Widać ją także w pozytywnych, często sentymentalnych opisach kraju. 

Dlaczego patriotyzm w literaturze polskiej to częsty motyw?

Patriotyzm w literaturze polskiej to jeden z najbardziej rozpowszechnionych motywów, jakie można znaleźć w dziełach polskich pisarzy. Dlaczego? Ten fakt jest nierozerwalnie związany z burzliwą historią Polski. Wiele lat zaborów i związane z nimi walki o wolność oraz powstania narodowe, później krótkie odzyskanie niepodległości w 1918 roku i późniejsza okupacja podczas II wojny światowej – to wszystko zadecydowało o tym, że kwestia ponownego zaistnienia na mapie rozpalała polskie społeczeństwo, a w konsekwencji również środowisko literackie. 

Zobacz także: jakie są podstawowe przykłady mitologii w literaturze?

Przykłady patriotyzmu w literaturze polskiej

Przykłady patriotyzmu w literaturze w Polsce można mnożyć. Do najbardziej popularnych książek poruszających ten wątek należą, między innymi, powieści historyczne Henryka Sienkiewicza, pisane „ku pokrzepieniu serc”. Słynna trylogia: „Potop”, „Pan Wołodyjowski” i „Ogniem i mieczem” to powieści, które na stałe zapisały się w kanonie polskiej literatury. Trylogia poruszała tematykę związaną z trudnymi wydarzeniami w dziejach Polski, pokazując, że kraj ostatecznie przetrwał i jednocześnie opisując jego dawną wielkość. Książki powstawały w okresie zaborów, kiedy polskie społeczeństwo potrzebowało podobnej pociechy. 

Na tym jednak nie koniec! Jednym z pisarzy, których działalność literacka w dużej mierze bazowała na motywie patriotyzmu był oczywiście narodowy wieszcz – Adam Mickiewicz. Kwestia walk wyzwoleńczych pojawia się w takich dziełach Mickiewicza jak: „Pan Tadeusz”, „Reduta Ordona”, „Konrad Wallenrod” czy „Dziady”. W nurt literackiego patriotyzmu wyraźnie wpisuje się również Juliusz Słowacki z wierszem „Testament mój” i dramatem romantycznym „Kordian”. 

Patriotyzm w literaturze współczesnej

Trudno jednoznacznie określić, kiedy można mówić o początku epoki, jaką jest literatura współczesna. Zakładając, że do tego okresu w historii polskiej literatury da się zaliczyć II wojnę światową oraz lata późniejsze, do najpopularniejszych dzieł o patriotycznym wydźwięku będą należały książki Aleksandra Kamińskiego: „Kamienie na szaniec” oraz „Zośka i Parasol. Opowieść o niektórych ludziach i niektórych akcjach dwóch batalionów harcerskich”. W „Kamieniach na szaniec” Kamiński opisuje historię członków Szarych Szeregów, bazując na wspomnieniach „Zośki”, czyli Tadeusza Zawadzkiego. W książce Kamiński w dużej mierze skupia się na losach „Zośki”, Jana Bytnara „Rudego” oraz Aleksego Dawidowskiego „Alka”. „Zośka i Parasol” to z kolei opowieść o dwóch tytułowych batalionach, opisująca wydarzenia sprzed wybuchu Powstania Warszawskiego oraz walki prowadzone w czasie tego wystąpienia. Współczesny patriotyzm w literaturze polskiej jest również widoczny w książkach, które opisują wspomnienia osób biorących udział w ważnych dla polskiej historii wydarzeniach. 

Zobacz także: czym charakteryzuje się utwór groteskowy?

Patriotyzm w literaturze dla dzieci

Wątki patriotyczne są bardzo widoczne również w literaturze dla dzieci. Jednym z najbardziej znanych przykładów utworu o charakterze patriotycznym jest słynny wiersz dla dzieci „Katechizm polskiego dziecka” Władysława Bełzy, na którym wychowywały się kolejne pokolenia Polaków. Na rynku jest dostępnych wiele współczesnych książeczek, których główną tematyką jest Polska. Przykład? „Nasza paczka i niepodległość. O sześciu polskich świętach” Zofii Staneckiej, czyli książeczka wyjaśniająca znaczenie, jak wskazuje tytuł, najważniejszych polskich świąt. Inną ciekawą propozycją dla młodszych czytelników jest książka Joanny i Jarosława Szarków – „Kocham Polskę. Historia Polski dla naszych dzieci”.

PODSUMOWUJĄC: przedstawianie w literaturze emocji związanych z patriotyzmem jest charakterystycznym elementem wielu polskich dzieł literackich, co nie dziwi, jeśli weźmie się pod uwagę burzliwą historię naszego kraju.