Motyw buntu i buntownika w literaturze różnych epok

Motyw buntu w literaturze: przykłady

Skupmy się najpierw na motywie buntu w kontekście większej grupy osób. Taki topos można zauważyć chociażby w książce „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego, w której autor opisuje losy trzech młodych chłopców: Zośki, Rudego i Alka, którzy w czasie II wojny światowej angażują się w walkę z okupantem. Kamiński opisuje działania konspiracyjne realizowane przez bohaterów, aresztowanie Rudego i jego odbicie w ramach słynnej „Akcji pod Arsenałem”. Chcąc stworzyć bibliografię motywu buntu w literaturze warto pamiętać również o „Folwarku zwierzęcym” Georga Orwella. W folwarku zwierzęta buntują się przeciwko człowiekowi i za namową knura Majora przejmują władzę. Warto zwrócić uwagę na to, że „Folwark zwierzęcy” jest metaforą ustroju totalitarnego, jakim był stalinizm. Jako motyw buntu można potraktować również wystąpienie przeciwko Sauronowi w trylogii „Władca Pierścieni” – ludy Śródziemia zjednoczyły się w walce ze śmiertelnym wrogiem.

Zobacz także: jakie książki dark fantasy warto przeczytać?

Motyw buntownika w literaturze: przykłady

Buntownik w literaturze to postać, która zazwyczaj jest lubiana przez czytelników, którzy mogą się z nim uosabiać. Jakie utwory literackie bazują na tym motywie?

• „Lot nad kukułczym gniazdem” Ken Kesey. Do zakładu psychiatrycznego trafia nowy pacjent, który buntując się przeciwko zastanym tam zasadom wchodzi z konflikt z siostrą Ratched. Powieść została zekranizowana, a główną rolę zagrał Jack Nicolson. 
• „Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz. Postacią buntownika jest Jacek Soplica/ksiądz Robak, który chcąc odkupić swoje dawne winy wstąpił do Legionów Polskich, a następnie do zakonu bernardynów, gdzie nadal angażował się w działalność narodowowyzwoleńczą, namawiając społeczność do walki.
• „Buszujący w zbożu” J.D. Salinger. Holden Caulfield to zbuntowany, samotny młody chłopak, który po wyrzuceniu ze szkoły wraca do Nowego Jorku, ale zamiast pójść do domu, wynajmuje pokój w hotelu. 
• „Mistrz i Małgorzata” Michaił Bułhakow. Tytułowy Mistrz to pisarz, którego książka nie spodobała się cenzurze, w związku z czym Mistrz trafił do zakładu psychiatrycznego. Bunt Mistrza objawia się sposobem jego myślenia – zdecydował się napisać książkę o Jeszui i Poncjuszu Piłacie żyjąc w ateistycznym ustroju.
• „Pieśń lody i ognia” G.R.R. Martin. Motyw buntu jest w różnych wymiarach widoczny na cyklu powieściowym Martina, zaczynając od buntu przeciwko Targaryenom, na którego czele stanął późniejszy król Robert Baratheon, po bunt Aryi Stark, która nie chciała żyć, jak typowa kobieta w jej społeczności, woląc uczyć się sztuki władania mieczem. 
• „Anna Karenina” Lew Tołstoj. Anna Karenina, stateczna mężatka, decyduje się postąpić wbrew ówczesnym społecznym konwenansom i nie tylko wdaje się w otwarty związek z hrabią Wrońskim, ale nawet rodzi mu córkę, za co spotyka się z ostracyzmem i krytyką. 
• „Igrzyska śmierci” Suzanne Collins. Akcja cyklu powieści toczy się w fikcyjnym państwie Panem. Co roku, z każdego dystryktu kraju wybierani są chłopcy i dziewczęta do walki w igrzyskach, w których mogą zginąć. Motyw buntowniczki autorka realizuje w osobie Katniss Everdeen – młodej dziewczynie, która zamierza wziąć udział w rozgrywkach, co okazuje się początkiem wielkich zmian.
• „Quo Vadis” Henryk Sienkiewicz. Motyw buntu w jednej z najsłynniejszych powieści Sienkiewicza obrazuje życie chrześcijan, którzy mimo przeciwności są wierni swoim przekonaniom. Funkcjonowanie tego motywu można zauważyć również w odniesieniu do Winicjusza, młodego patrycjusza zakochanego w Ligii, który początkowo chce ją zniewolić, ale potem przeżywa wewnętrzną przemianę, przechodzi na chrześcijaństwo i nie wyrzeka się nowej wiary mimo nadchodzących prześladowań.
• Prometeusz, mitologia grecka. Tytan daje ludziom ogień, mimo że jest świadomy tego, że nie powinien postępować w ten sposób. Za ten czyn spotyka go straszliwa kara: Prometeusz zostaje przykuty do Kaukazu, a orzeł zjada jego wątrobę, która ciągle odrasta. 

PODSUMOWUJĄC: motyw buntu i buntownika to zdecydowanie jeden z najpopularniejszych motywów literackich, pojawiających się w zasadzie w dziełach każdej epoki. Topos jest bardzo uniwersalny i może być wykorzystany, jako krytyka określonych zjawisk, wartości, sposobów postępowania, władzy, norm społecznych itp. Motyw buntu jest widoczny, między innymi, w takich dziełach, jak: „Lot nad kukułczym gniazdem”, „Pan Tadeusz”, „Buszujący w zbożu”, trylogia „Władca Pierścieni”, „Kamienie na szaniec”, „Folwark zwierzęcy” czy cykl „Igrzyska śmierci”.