Motyw podróży w literaturze - czym jest, przykłady, motyw podróży w lekturach, we współczesnej literaturze, w literaturze polskiej

Czym jest motyw podróży w literaturze?

Podróże w literaturze mogą mieć bardzo różny wydźwięk. Motyw podróży może być wykorzystywany do urozmaicenia fabuły, ale równie dobrze sprawdzi się, jeśli twórca chce zaprezentować drogę bohatera prowadzącą do określonych zmian. Wędrówka może dotyczyć również celów, które postać literacka zdecydowała się osiągnąć i przeszkód, które w związku z tym pojawiają się na jej drodze. Warto zwrócić uwagę na to, że sam motyw pojawia się w literaturze właściwie od zarania dziejów, odkąd ludzie zaczęli posługiwać się słowem pisanym. Dlaczego? Przede wszystkim z uwagi na jego uniwersalność oraz duże znaczenie dla życia większości osób. Podróżujący czytelnicy mogą utożsamiać się z bohaterami, którzy są w podobnej sytuacji. 

Zobacz także: co to jest rokoko w literaturze?

Motyw podróży w literaturze: najstarsze przykłady wykorzystania motywu w literaturze

Szukając przykładów motywu podróży w literaturze warto zacząć od Biblii. W Starym Testamencie znajdziemy opis czterdziestoletniej wędrówki Izraelitów przez pustynię. Naród wybrany, po wyprowadzeniu przez Mojżesza z niewoli egipskiej, szedł do ziemi obiecanej. To zdecydowanie jeden z najbardziej sztandarowych przykładów wykorzystania motywu wędrówki. Motyw wykorzystał również Homer – najsłynniejszy poeta starożytnej Grecji – w swoim eposie „Odyseja”. Homer opisuje w nim powrót Odyseusza do domu, który następuje po wojnie trojańskiej. W trakcie podróży Odys trafia na wyspę cyklopów oraz musi stawić czoła syreniemu śpiewowi. Ostatecznie jednak trafia do domu. 

Motyw podróży w lekturach szkolnych

Motyw podróży często pojawia się w lekturach szkolnych. Przykłady? Motyw podróży w literaturze romantycznej można zauważyć w dramacie Juliusza Słowackiego „Kordian”. Tytułowy bohater, w czasie swojej podróży po Europie, podejmuje decyzję o zaangażowaniu się w walkę o wolność ojczyzny. Wędrówka pojawia się również w jednej z najsłynniejszych książek Henryka Sienkiewicza „W pustyni i w puszczy”, w której autor przedstawia podróż młodego Stasia Tarkowskiego i Nel Rawlison po Afryce. Dzieci zostają porwane, a po ucieczce muszą samodzielnie przemierzyć kontynent. Książka została zresztą dwukrotnie zekranizowana.

Podróż jest jednym z głównych motywów wykorzystanych w powieści J.R.R. Tolkiena „Hobbit, czyli tam i z powrotem”, w której Bilbi Baggins, młody Hobbit, decyduje się dołączyć do kompanii krasnoludów i razem z czarodziejem Gandalfem udać się na wyprawę mającą wydrzeć Samotną Górę z rąk smoka Smauga. Ten motyw jest widoczny również w powieści „Opowieści z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa” Clive’a Lewisa, w której czwórka rodzeństwa trafia przez tytułową starą szafę do nietypowej krainy, gdzie czeka ich wiele przygód.

Zobacz także: czym jest powieść epistolarna?

Motyw podróży we współczesnej literaturze

Motyw podróży jest często wykorzystywany w literaturze współczesnej. Przykładem może być chociażby trylogia J.R.R. Tolkiena – „Drużyna Pierścienia”, „Dwie wieże” oraz „Powrót króla”. Tolkien opisuje podróż, najpierw całej drużyny, a później tylko dwóch Hobbitów – Froda i Sama – do Góry Przeznaczenia, Orodruiny, jedynego miejsca, gdzie może zostać zniszczony pierścień władzy. Podróż dwóch Hobbitów może zdecydować o losach całego Śródziemia. 

„Morderstwo w Orient Expressie”, kryminał Agathy Christie, to kolejna książka, w której czytelnik spotyka dobrze znany motyw podróży. Jak wskazuje sam tytuł, w pociągu Orient Express dochodzi do morderstwa i podejrzani są wszyscy pasażerowie. Wtedy do akcji wkracza detektyw, Herkules Poirot, który jedzie tym samym pociągiem i zamierza rozwikłać zagadkę tajemniczej zbrodni.

Podróż odbywa również główny bohater „Buszującego w zbożu” J.D. Salingera, powieści, która na stałe zapisała się w kanonie literackim. Holden Caulfield, po wyrzuceniu ze szkoły, wraca do Nowego Jorku, ale zamiast stawić się w rodzinnym domu, decyduje się na zamieszkanie w hotelu. 

Zobacz także: czym są książki dark fantasy i po jakie tytuły warto sięgnąć?

Motyw podróży w literaturze polskiej

Motyw podróży jest bardzo widoczny w literaturze polskiej. Jest to spowodowane przede wszystkim burzliwą historią naszego kraju: rozbiory, wojny, kolejna zmiana granic itp. sprawiają, że twórcy często omawiają problematykę powrotu bohaterów do ojczyzny. Przykładem może być jedna z najsłynniejszych powieści Stefana Żeromskiego – „Przedwiośnie”, w której główny bohater, Cezary Baryka, wraca z Baku do Polski i zderza się z brutalną rzeczywistością, wcześniej karmiony opowieściami ojca o „szklanych domach” (w języku polskim stały się synonimem ułudy i mrzonek).

Podróż jest motywem wykorzystanym również w powieści reportażowej Melchiora Wańkowicza „Na tropach Smętka”, którą autor odbył razem ze swoją młodszą córką po Mazurach. W książce Wańkowicz przedstawia skomplikowane losy i relacje tamtejszej ludności, na kilka lat przez II wojną światową. Specyficzną podróż przedstawia również Gustaw Herling Grudziński w książce „Inny świat”, opisującej wspomnienia z łagru sowieckiego. 

Podróż jest także ważnym tłem dla wydarzeń przedstawionych w cyklu fantasy Jarosława Grzędowicza „Pan Lodowego Ogrodu”. Główny bohater - Vuko Drakkainen, wyrusza w podróż na inną planetę, Midgaard, żeby ratować misję, która przebywała tam w celach naukowych. Na miejscu okazuje się jednak, że nic nie wygląda tak, jak można się było tego spodziewać, a przed Vuko bardzo trudne zadanie.

Zobacz także: dla kogo książki typu new adults to czytelniczy strzał w dziesiątkę?

PODSUMUJMY: motyw podróży jest zdecydowanie jednym z najczęściej wykorzystywanych motywów literackich, które można spotkać w literaturze każdej epoki. Podróż stanowi tło dla takich dzieł literackich, jak trylogia „Władca Pierścieni” i „Hobbit, czyli tam i z powrotem” J.R.R. Tolkiena, „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego, „Kordian” Juliusza Słowackiego, „Odyseja” Homera czy „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza. Popularność motywu podróży wynika z jego uniwersalności – za jego pośrednictwem można w dużej mierze wpływać na przekaz dzieła literackiego. Motyw podróży jest widoczny również w Biblii, nie tylko w kontekście wędrówki Izraelitów przez pustynię, ale również w odniesieniu do osoby Jezusa Chrystusa.