Jak w literaturze realizowany jest motyw kobiety fatalnej (femme fatale)?

Czym jest motyw kobiety fatalnej (femme fatale)?

Femme fatale – kobieta fatalna – to postać w literaturze i kinie, której działania zmierzają do wykorzystania mężczyzny, żeby osiągnąć własne cele. Kobieta fatalna w literaturze jest najczęściej przedstawiana jako pozbawiona skrupułów, samolubna i skupiona wyłącznie na realizacji swojego celu. Femme fatale zwykle ostatecznie sprowadza katastrofę na mężczyzn, z którymi wchodzi w jakiekolwiek związki. Oczywiście w różnych dziełach literackich motyw femme fatale był realizowany na wiele sposobów, ale zwykle relacja z kobietą fatalną była dla mężczyzny brzemienna w negatywne skutki. Kobieta fatalna wyróżnia się często niezwykłą, oryginalną urodą oraz nietuzinkową osobowością, którą oczarowuje mężczyzn.

Femme fatale: przykłady w literaturze

Motyw kobiety fatalnej w literaturze szczególną popularność zdobył w okresie Młodej Polski. W literaturze młodopolskiej femme fatale była bezwzględną modliszką, która wykorzystując swoje atuty, miała zgubny wpływ na mężczyzn. Warto jednak zaznaczyć, że w rzeczywistości pojawiał się w dziełach twórców różnych epok literackich Nic dziwnego – związki międzyludzkie to bardzo wdzięczny temat, który spotyka się z zainteresowaniem szerokiego grona czytelników. Motyw femme fatale występował nawet w Biblii, na przykład w historii o Samsonie, którego zdradziła ukochana kobieta, w wyniku czego mężczyzna stracił swoją nadludzką siłę. Do sztandarowych przykładów motywu femme fatale w literaturze należą:

Zobacz także: czym charakteryzuje się literatura feministyczna? Podpowiadamy!

• Lady Makbet z tragedii Williama Szekspira „Makbet”. To kobieta ambitna, uparcie dążąca do osiągnięcia założonych celów. To między innymi pod jej silnym wpływem Makbet decyduje się na zabójstwo prawowitego króla Szkocji. 

• Jagna z „Chłopów” Władysława Reymonta. Jagna to najpiękniejsza dziewczyna we wsi, która ma ogromne powodzenie ze względu na swoją niesamowitą urodę. Matka Jagny chce dla niej dobrego zamążpójścia, dlatego decyduje się wydać dziewczynę za Borynę – starszego mężczyznę, który jest najbogatszym chłopem w lokalnej społeczności oraz jej przewodnikiem. Jagna miała romans z Antkiem – synem Boryny i organistą. Ostatecznie zostaje wygnana ze wsi. Dziewczyna nie odnajduje się zwyczajnym życiu, jest beztroska, a romanse z mężczyznami pozwalają jej oderwać się od rzeczywistości. 

• Emma z „Pani Bovary” Gustave’a Flauberta.  Emma swoje dzieciństwo spędziła w klasztorze, gdzie zaczytywała się w powieściach, które mocno wpłynęły na sposób postrzegania przez nią życia. Małżeństwo okazało się dla niej wielkim rozczarowaniem, co pchało bohaterkę w ramiona kolejnych mężczyzn. Ostatecznie, przez swoje liczne romanse, Emma popadła w poważne kłopoty finansowe. Nie widząc innego wyjścia z sytuacji, popełniła samobójstwo. 

Femme fatale w literaturze polskiej

Kobiety femme fatale w literaturze polskiej pojawiały się w różnych epokach. Bardzo często były przedstawiane jednoznacznie negatywnie – twórcy nie zawsze zagłębiali się w psychologiczną stronę postępowania opisywanych postaci. Do najważniejszych obrazów femme fatale w literaturze polskiej zalicza się oczywiście Izabelę Łęcką z powieści „Lalka” Bolesława Prusa. 

Łęcka to niesamowicie piękna, młoda arystokratka, której rodzina ma poważne problemy finansowe. Mimo dobrego wykształcenia i zainteresowania literaturą, była kobietą oderwaną od rzeczywistości, która decyduje się wyjść za mąż za zakochanego w niej Stanisława Wokulskiego głównie ze względów materialnych. Wokulski dla Łęckiej jest gotów na wiele poświęceń – sprzedał nawet swój sklep, żeby wyjść z warstwy społecznej kupców i być bardziej „godnym” ręki arystokratki. Ostatecznie podsłuchał rozmowę Izabeli z jej kuzynem (mówili po angielsku myśląc, że Wokulski nie zna tego języka), w której kobieta go obrażała, co doprowadziło bohatera do podjęcia próby samobójczej. 

Wokulski to postać jednoznacznie pozytywna – zaradny, ciężko pracujący mężczyzna, sprawiedliwy dla swoich pracowników, wrażliwy na krzywdę i niedolę innych oraz interesujący się nauką. Izabela Łęcka absolutnie nie wzbudza sympatii czytelnika – jest wyrachowana i myśli przede wszystkim osobie.

Innym przykładem femme fatale w literaturze polskiej jest Balladyna – główna bohaterka dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego pod tym samym tytułem. Balladyna nie cofnie się przed niczym, żeby osiągnąć swoje cele. Zabija siostrę – Alinę i dzięki temu wygrywa rywalizację o serce księcia Kirkora. Ambitna Balladyna jednak na tym nie poprzestaje. Wdaje się w romans z Kostrynem, rycerzem męża. Razem wyruszają na wyprawę do Gniezna, która ma im umożliwić objęcie królewskiej władzy. Kostryn pokonuje armię Kirkora, który ostatecznie ginie. Balladyna decyduje się jednak również na uśmiercenie swojego kochanka i dzięki temu zostaje królową. Kobieta wykorzystywała mężczyzn do swoich celów, a kiedy przestawali jej być potrzebny, bez skrupułów się ich pozbywała. 

Femme fatale w literaturze współczesnej

Femme fatale to motyw, który jest chętnie wykorzystywany także w literaturze współczesnej. Kobieta fatalna często jest główną bohaterką romansów, ale zwykle spotkanie na jej drodze prawdziwej miłości ostatecznie zmienia nastawienie postaci, która otwiera się na nowego mężczyznę. Oczywiście sposób, w jaki motyw realizuje się w poszczególnych utworach, to kwestia indywidualna i w dużej mierze uzależniona od wizji pisarza. 

Podsumowując: motyw kobiety fatalnej pojawiał się w literaturze już od czasów starożytnych. Femme fatale to postać, która zdradza mężczyznę (tak jak Dalila Samsona), wykorzystuje go do osiągnięcia własnych celów (tak jak Balladyna Kostryna) i prowadzi ostatecznie do jego upadku (tak jak Izabela Łęcka spowodowała próbę samobójczą Wokulskiego). Sam motyw na przestrzeni wieków był realizowany na wiele różnych sposobów, a szczególną popularność w literaturze polskiej zyskał w okresie Młodej Polski. Dzisiaj motyw femme fatale jest spotykany na przykład w romansach lub literaturze obyczajowej.