Co to jest motyw stabat mater dolorosa i w jakich utworach został wykorzystany?

Stabat mater dolorosa: co to znaczy?

Chcąc poznać definicję toposu stabat mater dolorosa należy zacząć od przełożenia tego określenia na język polski. Stabat mater dolorosa jest wyrażeniem pochodzącym z łaciny. Co oznacza? Stabat mater dolorosa, w dosłownym tłumaczeniu, jest pojęciem odnoszącym się do cierpiącej matki Jezusa Chrystusa stojącej pod krzyżem syna. Zgodnie z Ewangelią świętego Jana, pod krzyżem umierającego Jezusa, stała Maryja i jego uczeń – Jan, któremu Chrystus powierzył opiekę nad swoją matką, mówiąc, że teraz Jan jest synem Maryi, a Maryja matką Jana. Jednocześnie św. Jan nie opisuje bliżej cierpienia matki Jezusa. 

Topos stabat mater dolorosa jest zauważalny przede wszystkim w malarstwie i rzeźbie sakralnej. Warto tutaj podkreślić, że motywu nie można mylić z pietą, czyli sposobem przedstawiania Maryi trzymającej na kolanach martwe ciało Jezusa Chrystusa. Reasumując, znaczenie motywu stabat mater dolorosa odnosi się więc do cierpienia matki, która musi patrzeć na konanie swojego syna, a sam topos zaczął być szczególnie popularny w okresie średniowiecza, kiedy uwaga twórców była skupiona przede wszystkim na tematyce religijnej. Motyw stabat mater dolorosa w średniowieczu realizowany był zarówno w sztukach plastycznych, jak również w utworach literackich. 

Motyw stabat mater dolorosa w literaturze

Przedstawienie motywu stabat mater dolorosa w rzeźbie i malarstwie zazwyczaj polegało na plastycznym wyobrażeniu sceny śmierci Jezusa na krzyżu, pod krzyżem, obok Maryi, stał również zwykle św. Jan. Topos stabat mater dolorosa w literaturze wyrasta raczej z przekonania o cierpieniu matki podczas obserwowania śmierci syna, ponieważ jak wspomnieliśmy wcześniej, św. Jan, który wspomina o obecności Maryi pod krzyżem, nie opisuje bezpośrednio jej żalu i cierpienia. Mimo to, sam motyw matki cierpiącej (mater dolorosa) nie jest w literaturze nowością. Jeden z najsłynniejszych przykładów toposu matki cierpiącej stanowi mit o Demeter, której córka – Kora (Persefona) – została porwana przez zakochanego w niej Hadesa, władcy podziemni. Generalnie więc należy pamiętać o tym, że motyw mater dolorosa pojawiał się w dziełach literackich już od czasów antycznych i jest widoczny w dziełach twórców różnych epok literackich, ale topos stabat mater dolorosa odnosi się bezpośrednio do wyobrażenia Maryi stojącej pod krzyżem i obserwującej kaźń Jezusa. 

Stabat mater dolorosa: przykłady

W polskiej literaturze najsłynniejszym przykładem wykorzystania motywu stabat mater dolorosa jest średniowieczny wiersz „Lament świętokrzyski”, jeden z najważniejszych zabytków literatury tego okresu. Niestety, nie wiadomo kto jest autorem utworu. „Lament świętokrzyski” stanowi poruszający monolog Maryi, jako matki Chrystusa, która patrzy na cierpienie syna i nie może mu w jakikolwiek pomóc lub ulżyć. Najpierw Maryja swoje słowa kieruje do tłumu, który otacza krzyż konającego syna. Później mówi natomiast bezpośrednio do Jezusa. Matka Chrystusa zwraca się również do archanioła Gabriela, który przecież zwiastował jej narodzenie syna, wspominając o szczęściu, które ją czeka, a na koniec do matek, nakazując im proszenie Boga o to, żeby nie musiały patrzeć na cierpienie własnych dzieci, tak jak ona. 

Zobacz także: jakie lektury znajdziesz w ofercie SkupSzopu? Sprawdź!

„Lament świętokrzyski” to bardzo ciekawy, jak na okres średniowiecza, sposób przedstawienia postaci Maryi. W utworze nie jest ona jedynie czczoną Matką Boską – centrum kultu, ale przede wszystkim, człowiekiem, matką, która współodczuwa razem ze swoim synem i patrząc na jego śmierć, mierzy się z bardzo ludzkimi uczuciami, mimo że Jezus Chrystus w ten sposób dokonuje przecież zbawienia świata. 

PODSUMOWUJĄC: motyw matki cierpiącej jest znany w sztuce i literaturze w zasadzie od antyku, ale topos stabat mater dolorosa odnosi się bezpośrednio do Maryi, matki Jezusa, stojącej pod krzyżem syna i obserwującej jego cierpienie. Motyw stał się bardzo popularny w okresie średniowiecza, a jednym z najważniejszych polskich utworów, które go realizują jest „Lament świętokrzyski”, który dodatkowo stanowi zabytek językowy.