31 sierpnia 2021

Idealizm w literaturze. Co warto wiedzieć na temat tego motywu literackiego?

3 min

W filozofii idealizm oznaczał sposób rozumowania, zgodnie z którym, poza światem dostrzegalnym dla człowieka, istnieje również świat duchowy, nadzmysłowy. Dzisiaj jednak spróbujemy sobie odpowiedzieć na pytanie co to jest idealizm w literaturze i w jakich dziełach literackich można spotkać się z wykorzystaniem tego motywu.

Co to jest idealizm?
W jakich dziełach występuje motyw idealizmu?
Idealizm w literaturze polskiej

Co to jest idealizm?

Definicja idealizmu w literaturze bazuje przede wszystkim na pojęciu idealizmu używanym w odniesieniu do osób wierzących w określone ideały, które często wymagają poświęcenia, a niekiedy nawet bohaterskiej śmierci (na przykład, za ojczyznę). Idealizm w dziełach literackich może mieć również postać idealizowania, czyli przypisywania wyłącznie dobrych cech konkretnej postaci, zjawisku czy wydarzeniu. Przykład? Johann Wolfgang von Goethe w swojej powieści „Cierpienia młodego Wertera” przedstawia czytelnikowi postać Wertera – nieszczęśliwie zakochanego mężczyzny, który idealizuje nie tylko swoją miłość do Lotty, ale również całą jej postać

Zobacz także: jakie są przykłady indywidualizmu w literaturze?

W jakich dziełach występuje motyw idealizmu?

Motyw idealizmu w literaturze jest charakterystyczny przede wszystkim dla okresu pozytywizmu, ale nie tylko. Śmiało operują nim również twórcy literatury współczesnej, romantycznej czy renesansowej. Przykładem może być chociażby jedno z najważniejszych dzieł Mikołaja Reja „Żywot człowieka poczciwego”, w którym literat przedstawia wyidealizowany, wzorcowy schemat ludzkiego postępowania. W średniowieczu często natomiast idealizowano postacie rycerzy lub władców, bazując na archetypowych postaciach, które wykazywały szereg cech utożsamianych ściśle z ich stanem. Można śmiało zaryzykować stwierdzenie, że idealizm pojawiał się w literaturze różnych epok, a wykorzystanie tego motywu miało różne zastosowanie. Przedstawianie emocji w literaturze w kontekście postaw idealistycznych niekiedy było zorientowane na propagowanie konkretnych wzorców zachowania.

Idealizm w literaturze polskiej

Dla literatury polskiej charakterystyczne jest wykorzystanie bohatera idealisty walczącego za wolność ojczyzny. Taki motyw powszechnie występował w dziełach literackich epoki romantyzmu, co było nierozerwalnie związane z ówczesną historią Polski. Kraj znajdował się pod rozbiorami, a podejmowane wysiłki w celu przywrócenia obecności Polski na mapie były inspiracją dla najwybitniejszych twórców polskiej literatury tego okresu – Adama Mickiewicza czy Juliusza Słowackiego. Ideały pozytywistyczne natomiast można znaleźć w jednej z najważniejszych noweli Stefana Żeromskiego – „Siłaczka”, w której autor przedstawia postać Stanisławy Bozowskiej, młodej nauczycielki, która wierzyła w ideał pracy u podstaw, próbując krzewić wiedzę w ubogiej wiosce. Pozytywistycznym idealistą był również młody chłopak – Witold Korczyński, syn szlachcica z powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem”.

PODSUMUJMY: idealizm w literaturze może przyjmować różny charakter. Najczęściej dotyczy idealizowania postaci, zjawisk, wydarzeń lub bohaterów, którzy są marzycielami i idealistami. W polskiej literaturze idealistyczne wątki widać, między innymi, w twórczości Stefana Żeromskiego, Elizy Orzeszkowej, Adama Mickiewicza czy Juliusza Słowackiego.