Motyw apokalipsy w literaturze. Charakterystyka i przykłady zastosowania

Czym jest motyw apokalipsy w literaturze?

Motyw apokalipsy to nic innego, jak wizja końca świata. Topos jest realizowany na wiele różnych sposobów: motywy apokaliptyczne często pokazują próbę uchronienia ziemi przed zniszczeniem, ale nie tylko – niektórzy twórcy apokalipsę w literaturze przedstawiają nie jako faktyczny upadek cywilizacji, ale również, na przykład, jako koniec określonego ustroju politycznego lub systemu społecznego czy zagładę określonej grupy. Motyw końca świata w literaturze może dotyczyć również prywatnych przeżyć bohaterów i katastrofalnych doświadczeń, które na zawsze zmieniają ich jako ludzi. Innymi słowy, motywy apokalipsy są wykorzystywane zgodnie z indywidualnymi zamierzeniami autorów i nie zawsze muszą odnosić się do faktycznego końca świata. 

Jaką funkcję pełni apokalipsa w literaturze?

Motyw apokaliptyczny może pełnić w literaturze wiele różnych funkcji. W niektórych przypadkach głównym celem jego zastosowania jest skłonienie czytelnika do refleksji i zastanowienia się nie tylko nad własnym postępowaniem, ale również nad kierunkiem, w którym zmierza świat. Funkcją apokalipsy może być więc ostrzeżenie przed możliwymi następstwami określonych czynów. Motyw apokalipsy w literaturze i sztuce często jest także toposem, który ma przedstawiać konkretne wydarzenia historyczne – np. zagładę Żydów w czasie II wojny światowej czy walące się w gruzach miasto, czyli Warszawę z powstania warszawskiego. Jak już wspomnieliśmy, apokalipsa nie musi dotyczyć całego świata. Ten motyw jest często wykorzystywany do fragmentarycznego przedstawienia tragedii grupy lub jednostki. 

Wizja końca świata w literaturze: przykłady

Wiesz już, że wizje końca świata w literaturze wcale nie muszą być traktowane dosłownie i często stanowią po prostu przenośnię. Chcąc lepiej zrozumieć charakter tego motywu, warto posłużyć się konkretnymi przykładami. 
Apokalipsa św. Jana. Omawiając wizje zagłady w literaturze nie sposób nie wspomnieć o obrazie przedstawionym przez św. Jana w jednej z ksiąg Nowego Testamentu. Naszpikowana symbolami, apokalipsa odnosi się bezpośrednio do końca ziemskiego świata. Jan miał ujrzeć wydarzenia, które będą towarzyszyły ponownemu przyjściu Jezusa Chrystusa. 

• „Dies irae” Jan Kasprowicz. Tytuł wiersza Jana Kasprowicza pochodzi z języka łacińskiego i na polski można go przetłumaczyć, jako „dzień gniewu”. Kasprowicz w swoim hymnie przedstawia własną wizję na temat tego, jak będzie wyglądał dzień sądu ostatecznego. Warto przy okazji zaznaczyć, że Kasprowicz jest zaliczany do grona katastrofistów, którzy, jak sama nazwa wskazuje, wierzyli w nieuchronną katastrofę świata i cywilizacji.
• „Piosenka o końcu świata” Czesław Miłosz. Czesław Miłosz w swoim wierszu przedstawił bardzo ciekawą i nietypową wizję zagłady świata. Apokalipsa wcale ma nie być poprzedzona tragicznymi wydarzeniami lub specjalnymi znakami, koniec świata nadejdzie cicho, niepostrzeżenie, tak że ludzie nie będą w stanie uwierzyć, że to „już”. 
• „Pamiętnik z powstania warszawskiego” Miron Białoszewski. Miron Białoszewski przedstawił powstanie warszawskie z perspektywy osoby cywilnej. Jego pamiętnik to poruszający zapis zagłady polskiej stolicy. 

PODSUMOWUJĄC: popularność literacka motywu apokalipsy nie powinna nikogo dziwić, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że koniec świata od wieków fascynuje ludzkość. Topos zagłady nie pojawia się jednak w literaturze wyłącznie w kontekście religijnym. Wręcz przeciwnie – ma bardzo różny wydźwięk, często odnosząc się do prywatnych katastrof w życiu bohaterów.