Jakie są najważniejsze motywy literackie?

Co to są motywy literackie?

Motywy literackie w literaturze: co to jest? Terminem motywu literackiego określa się powtarzalne w historii literatury detale, które można znaleźć w różnych utworach, bez względu na okres ich powstania. W praktyce, rolę motywu literackiego może pełnić zarówno konkretny przedmiot, jak również uczucie, śmierć, miasto, natura, bóg, podróż, cierpienie, kara itp. Przykład? Motyw śmierci pojawia się już w starożytnych mitologiach, a później, na przestrzeni kolejnych wieków można go zauważyć zarówno w literaturze średniowiecza, jak również w utworach epoki renesansu, baroku, oświecenia, romantyzmu, pozytywizmu, Młodej Polski, dwudziestolecia międzywojennego, literaturze powojennej oraz literaturze współczesnej. Co więcej, motyw śmierci obecny jest nie tylko w prozie, ale także w liryce. Lista możliwych do wykorzystania motywów jest bardzo szeroka, ale umiejętność ich rozpoznawania ma ogromne znaczenie dla pełnego odbioru czytanej książki. 

Zobacz także: Czym jest ekspresjonizm w literaturze?

Najważniejsze motywy literackie i przykłady, które warto znać

Wszystkie motywy literackie, które występują w literaturze mają ogromne znaczenie dla fabuły i konstrukcji utworu. Wśród przykładów najważniejszych motywów literackich należy wymienić, między innymi, motyw domu, rodziny, buntu, samotności, dzieciństwa, ojczyzny, wojny, zazdrości, pieniędzy czy miłości. Dla przykładu, prześledźmy literackie losy motywu miłości. Pierwsze przekazy dotyczące tego uczucia można znaleźć chociażby w mitologii greckiej (m.in. mit o Orfeuszu i Eurydyce). Średniowiecze, mimo że było epoką, w której królował przede wszystkim motyw boga i wiary oraz motyw rycerski, również posiada w swoim dorobku utwory bazujące na motywie miłości, jak słynna historia Tristana i Izoldy.

Zobacz także: Co to jest impresjonizm w literaturze?

W epoce renesansu motyw miłości widoczny jest chociażby w sonetach „Do Laury”, Francesco Petrarki. Barokowy motyw miłości wykorzystywany był przede wszystkim w ówczesnej poezji. Warto zaznaczyć, że w okresie baroku bardzo popularny był także motyw vanitas, czyli motyw marności. Z kolei romantyzm przyniósł ogromną popularność motywu miłości. W tym okresie powstały „Cierpienia młodego Wertera” Goethego czy „Romantyczność” Adama Mickiewicza. Co ciekawe, w tej epoce miłość była najczęściej przedstawiana, jako nieszczęśliwe uczucie, będące źródłem cierpień.

Motyw miłości widoczny jest także w literaturze pozytywistycznej. Można go zauważyć w jednej z najważniejszych powieści tej epoki „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej czy „Faraonie” Bolesława Prusa. W okresie Młodej Polski miłość była jednym z głównych tematów poezji Kazimierza Przerwy – Tetmajera, natomiast w dwudziestoleciu międzywojennym jedną ze sztandarowych powieści z wątkiem miłosnym w tle był „Znachor” Tadeusza Dołęgi – Mostowicza. Obecnie natomiast motyw miłości można zauważyć, na przykład, w książkach Andrzeja Sapkowskiego o wiedźminie Geraltcie czy powieści Katarzyny Zyskowskiej – Ignaciak „Historia złych uczynków”. 

Zobacz także: Jaką rolę pełni alegoria w literaturze?

Lektury: motywy literackie, które często występują w polskich książkach

Jakie są najważniejsze motywy literackie w kanonie polskich lektur szkolnych? W „Nad Niemnem”, poza motywem miłości pomiędzy Justyną i Janem, obecny jest również charakterystyczny dla literatury pozytywistycznej motyw pracy, motyw patriotyczny (wspominane jest powstanie styczniowe). W epopei Władysława Reymonta „Chłopi”, znajdziesz motyw wsi, natury, pracy oraz miłości i namiętności. W „Panu Tadeuszu” Mickiewicza natomiast poza motywem miłości i patriotyzmu, obecny jest motyw życia szlacheckiego oraz motyw arkadii (raju na ziemi). Wykorzystanie konkretnych motywów w dużej mierze było i jest uzależnione od popularnych trendów literackich.