Literatura oświecenia – przewodnik po najważniejszych zdobyczach literackich tego okresu

Najważniejsze cechy literatury oświecenia

Europejska literatura oświecenia, podobnie jak rodzaje i gatunki literatury antyku, miała ogromny wpływ na obraz współczesnego świata literackiego. Zwłaszcza biorąc pod uwagę charakter tej epoki. Jakie są w takim razie najważniejsze cechy literatury doby oświecenia?

• Popularność klasycyzmu. Utwory barokowe bardzo często odchodziły od klasyki antyku, natomiast literatura i kultura oświecenia na powrót zaczęła czerpać z niej pełnymi garściami, co zaowocowało częstym wykorzystaniem w dziełach literackich postaw klasycystycznych.
• Literatura oświeceniowa często pełniła funkcję dydaktyczną. Oświecenie to wiek rozumu, dlatego dydaktyka, na której niekiedy bazowały utwory tamtego okresu to naturalna droga rozwoju. Dzieła literackie w wielu przypadkach miewały także charakter moralizatorski.
• Tematyka społeczna, filozoficzna i polityczna. Epoka oświecenia to literatura, która w dużej mierze skupia się przede wszystkim na poruszaniu kwestii związanych z funkcjonowaniem społeczeństw oraz zagadnień politycznych. Jak wcześniej już wspomnieliśmy, oświecenie było okresem wielkich przemian społeczno – politycznych, stąd zainteresowanie podobnymi płaszczyznami tematycznymi.

Literatura oświecenia: autorzy, których warto poznać

Do najważniejszych twórców literatury epoki oświecenia należy zaliczyć takie postacie jak: Michaił Łomonosow – rosyjski poeta, Jonathan Swift, Denis Diderot, Voltaire, Jean Baptiste Rousseau, Horace Walpole, Thomas Paine, Philippe Nericault Destouches czy Monteskiusz. Pisarze podejmowali różne tematy literatury oświecenia, na stałe zapisując się na kartach światowej kultury. 

Podstawowe nurty literatury oświecenia

określonych nurtów. W tym okresie najbardziej popularny był klasycyzm, rokoko i sentymentalizm. Klasycyzm oznaczał nawiązanie do literatury antyku – powściągliwość, symetrię, ład oraz korzystanie z antycznych form literackich. Sentymentalizm z kolei bazował przede wszystkim na szerokim spektrum ludzkich uczuć i emocji. Sentymentaliści nie bali się sięgać w swoich utworach do tradycji ludowych, kładąc jednocześnie nacisk na życie w zgodzie z przyrodą. Styl rokoko natomiast najbardziej widoczny był w architekturze epoki oświecenia, ale jego wpływy można dotrzeć także w ówczesnych dziełach literackich. Utwory utrzymane w nurcie rokoko miały przede wszystkim służyć rozrywce, a najczęściej wybieraną tematyką były motywy miłosne.

Literatura oświecenia w Europie – najważniejsze dzieła

Do czołowych przykładów literatury oświecenia w Europie należą takie utwory jak: „Podróże Guliwera” Jonathana Swifta (powieść zawiera elementy satyryczne, krytykujące ówczesne społeczeństwo angielskie) oraz utwory i powieści Denisa Diderota, zwłaszcza „Zakonnica” oraz „Kubuś Fatalista i jego pan”. Chcąc lepiej poznać twórczość Diderota warto również sięgnąć po dialog mający charakter filozoficzny – „Kuzynek mistrza Rameau”. W twórczości Monteskiusza na szczególne zainteresowanie zasługują: „O duchu praw” oraz „Listy perskie”. Warto zaznaczyć, że to właśnie Monteskiuszowi zawdzięczamy trójpodział władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. W dorobku Voltaire koniecznie trzeba natomiast przeczytać powiastki „Zadig” oraz „Prostaczek”.

Jak wyglądała literatura oświecenia w Polsce?

Literatura polskiego oświecenia, podobnie jak literatura romantyzmu oraz innych epok, ma wiele do zaproponowania współczesnemu czytelnikowi. Wśród najwybitniejszych twórców polskiego oświecenia znajduje się Ignacy Krasicki. Zdecydowanie warto zwrócić uwagę na jego satyry („Żona modna”, „Do króla”) oraz bajki, w których zwierzętom przypisywał cechy ludzkie („Przyjaciele”, „Kruk i lis”). W dorobku literackim Krasickiego wyróżnia się również powieść „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” oraz poemat heroikomiczny „Monachomachia”. Poza Ignacymi Krasickim polskie oświecenie w literaturze tworzyli również: Ignacy Humnicki, Adam Naruszewicz, Józef Bielawski, Tekla Teresa Łubieńska, Julian Ursyn Niemcewicz czy Jan Potocki (autor powieści „Rękopis znaleziony w Saragossie”). Do najważniejszych utworów polskiego oświecenia zalicza się także sielankę „Laura i Filon” autorstwa Franciszka Karpińskiego.

PODSUMUJMY: epoka oświecenia to okres, który w historii Europy nastąpił po baroku. W tym czasie widać było bardzo duże zmiany w sferze kultury i sztuki. Oświecenie oznacza odejście od tematyki religijnej, a powrót do antyku. Zainteresowaniem zaczęła cieszyć się postać człowieka. Okres oświecenia sprzyjał podejmowaniu szerokiej tematyki społeczno – politycznej, moralizatorskiej i dydaktycznej, ale w dorobku literackim tej epoki można znaleźć również wiele dzieł czysto rozrywkowych. Do czołowych przedstawicieli oświecenia w polskiej i zagranicznej literaturze zalicza się Ignacego Krasickiego, Denisa Diderota, Jonathana Swifta, Jeana Baptiste Rousseau oraz Jana Potockiego. W literaturze tego okresu widocznie widać wpływy trzech nurtów: sentymentalizmu, klasycyzmu oraz rokoko.