Literatura rosyjska. Jak się rozwijała i które książki warto przeczytać?

Historia literatury rosyjskiej

Literatura rosyjska, podobnie jak współczesna literatura niemiecka, polska czy brytyjska, przeszła przez kilka stadiów rozwoju, decydujących o jej dzisiejszym obrazie. Początków współczesnej literatury rosyjskiej należy szukać w przekazach ustnych, ludowych legendach itp. We wczesnym średniowieczu zaczęły pojawiać się dzieła literackie spisywane w języku ruskim. W tym okresie, podobnie jak w całej Europie, dzieła literackie w dużej mierze oscylowały wokół tematyki religijnej.

W epoce oświecenia widać wyraźny rozwój literatury rosyjskiej. W tym czasie również Rosja stała się miejscem wprowadzania nowych reform. Oświecenie to okres racjonalizmu oraz naturalizmu. Początek XIX stulecia przyniósł w Rosji zainteresowanie romantyzmem – epoką, dla której charakterystyczną cechą było zainteresowanie światem wewnętrznych przeżyć bohaterów literackich oraz wierzeniami ludowymi. Do najważniejszych przedstawicieli rosyjskiej literatury romantycznej należał Aleksander Puszkin. Generalnie wiek XIX to złoty okres literatury rosyjskiej. Wówczas tworzyli bowiem najbardziej cenieni rosyjscy pisarze, jak: Lew Tołstoj, Fiodor Dostojewski czy Nikołaj Gogol. Literatura rosyjska XIX wieku do dzisiaj fascynuje czytelników. 

Po rewolucji październikowej w literaturze rosyjskiej wyraźnie widać mocną koncentrację literatury, zarówno prozy, jak i poezji wokół kwestii politycznych i społecznych. Po II wojnie światowej w twórczości rosyjskich literatów da się natomiast zauważyć zainteresowanie zakończonym konfliktem zbrojnym. W późniejszych latach literatura rosyjska stawała się coraz bardziej różnorodna – warto jednak zwrócić uwagę na to, że rozwój literatury rosyjskiej był nierozerwalnie związany z przemianami politycznymi. 

Największe dzieła literatury rosyjskiej

Najważniejsze książki rosyjskie, podobnie jak klasyka literatury amerykańskiej, polskiej itp., miały i nadal mają ogromny wpływ na obraz współczesnej kultury. Tworząc listę arcydzieł literatury rosyjskiej należy pamiętać o takich tytułach, jak: „Powieść minionych lat” – opis wczesnej historii państwa ruskiego oraz „Żywot Aleksandra Newskiego” – historia Aleksandra Newskiego, księcia i świętego kościoła prawosławnego. Te dwa klasyki literatury rosyjskiej powstały w okresie średniowiecza. 

W przypadku dzieł stworzonych w epoce oświecenia na szczególną uwagę zasługują te poświęcone tematyce naukowej i społecznej, między innymi, „Podróż z Petersburga do Moskwy” autorstwa Aleksandra Radiszczewa czy „Brygadier” Denisa Fonwizina. Klasyczna literatura rosyjska jest kojarzona natomiast przede wszystkim z XIX stuleciem – to wówczas powstało najwięcej znanych i cenionych dzieł rosyjskich literatów. W tej grupie znajdują się, między innymi, takie wydania jak: „Eugeniusz Oniegin” Aleksandra Puszkina, „Martwe dusze” Nikołaja Gogola, „Wojna i pokój” oraz „Anna Karenina” Lwa Tołstoja oraz „Zbrodnia i kara”, „Bracia Karamazow” i „Idiota” Fiodora Dostojewskiego. 

W literaturze XX wieku, do kolekcji klasyki literatury rosyjskiej należy zaliczyć „Wiśniowy sad” Antoniego Czechowa, „Matkę” Maksima Gorkiego, „Mistrza i Małgorzatę” Michaiła Bułhakowa, „Doktora Żywago” Borisa Pasternaka oraz „Lolitę” Vladimira Nabokova (powieść powstała w języku angielskim).

Literatura rosyjska: co warto przeczytać?

Dobra literatura rosyjska to niesamowita podróż, gwarantująca niezwykłe doznania. Chcąc bliżej zapoznać się z klasyczną literaturą rosyjską, zdecydowanie warto sięgnąć po wymienione wcześniej dzieła Fiodora Dostojewskiego, który w swojej twórczości bardzo duży nacisk kładł na warstwę psychologiczną działania bohaterów. „Zbrodnia i kara” to jedna z jego najsłynniejszych powieści, która jednak wcale nie koncentruje się wyłącznie na samym czynie, który popełnił Raskolnikow, ale przede wszystkim, na jego motywacjach oraz wewnętrznych przeżyciach już po dokonaniu zbrodni. Poza „Zbrodnią i karą”, w twórczości Fiodora Dostojewskiego na szczególną uwagę zasługuje także opowiadanie „Białe noce” oraz powieści: „Biesy” i „Wspomnienia z domu umarłych”. 

Chcąc stworzyć kolekcję arcydzieł literatury rosyjskiej, warto sięgnąć także po mniej znane publikacje. Przykład? Vladimir Nabokov znany jest przede wszystkim z powieści „Lolita”, tymczasem w jego dorobku literackim można znaleźć wiele innych ciekawych punktów. Między innymi, powieści pisane w języku rosyjskim – „Maszeńka”, „Rozpacz” czy „Zaproszenie na egzekucję”. Podobnie jest w przypadku Michaiła Bułhakowa. „Mistrz i Małgorzata” to nie jedyne książki pisarza, które zasługują na przeczytanie. Chcąc sięgnąć po najlepszą literaturę rosyjską, warto także umieścić na swojej liście opowiadania „Diaboliada”, „Morfina” i „Psie serce” oraz powieść „Biała gwardia”. Literatura rosyjska, podobnie jak klasyka brytyjskiej literatury oraz literackie dokonania innych państw, ma wiele do zaproponowania czytelnikom, poza najbardziej znanymi i popularnymi utworami. 

Co warto wiedzieć o współczesnej literaturze rosyjskiej?

Literatura rosyjska XXI ma wiele do zaproponowania, tak samo jak współczesna literatura francuska lub dorobek literacki innych krajów! Twórczość naszych wschodnich sąsiadów nie ogranicza się wyłącznie do klasyków, takich jak Dostojewski, Tołstoj, Czechow czy Bułhakow. Wśród nowości literatury rosyjskiej na uwagę zasługuje seria „Metro” Dmitrija Głuchowskiego, na którą składają się trzy post apokaliptyczne powieści, jedne z najbardziej popularnych książek najnowszej literatury rosyjskiej. Wśród współczesnych twórców, bardzo ciekawą propozycją czytelniczą są również książki Władimira Sorokina i Wiktora Pielewina. Osoby zainteresowane rosyjską literaturą faktu powinny sięgnąć po książkę białoruskiej pisarki – Swietłany Aleksijewicz – „Czasy second – hand. Koniec czerwonego człowieka”. Szukając rosyjskiej literatury dziecięcej warto natomiast zwrócić uwagę na książki Lubow Woronkowej czy Witalija Bianki.

Literatura rosyjska w Polsce

Najlepsze rosyjskie książki cieszą i cieszyły się w Polsce bardzo dużą popularnością. Obecnie do najbardziej popularnych w Polsce rosyjskich powieści można zaliczyć wspomnianą już wcześniej serię „Metro”. Bardzo wiele osób nadal sięga także po klasykę rosyjskiej literatury – część arcydzieł znajduje się na liście szkolnych lektur. Chcąc lepiej zgłębić tematykę stosunku Polski do literatury naszych wschodnich sąsiadów, warto przeczytać książkę Aleksandra Brücknera „O literaturze rosyjskiej i naszym do niej stosunku dzisiaj i lat temu trzysta”.