Dół

Z wprowadzeniem autorstwa Andrzeja Stasiuka oraz zakończeniem Adama Pomorskiego, książka Andrieja Płatonowa "Dół" jest uznawana za jedno z najwybitniejszych dzieł literatury antyutopijnej. Stawiany obok takich mistrzów jak Tołstoj, Czechow, Szołochow, czy Bułhakow, Płatonow w swoich dziełach nie wahał się przedstawić absurdów władzy i ideologicznych dogmatów. Tworzył w czasach, gdy jego książki były zakazane – sam Stalin nie dopuścił do ich publikacji. "Dół", ukończony w 1930 roku, został po raz pierwszy opublikowany blisko trzy dekady później w emigracyjnym czasopiśmie, znany był głównie z kopii krążących wśród czytelników. Adam Pomorski, pracując nad znakomitym przekładem, oparł się na wydaniu uznawanym za najpewniejsze, przygotowanym przez Rosyjską Akademię Nauk w 2000 roku.

"Dół" to historia o budowie domu, który miał stać się podstawą dla świetlanej przyszłości, jednak utknął na etapie wykopu. Marzenia o lepszym świecie upadają, a robotnicy dostrzegają bezsens swoich działań. Książka obnaża absurdy ideologii pięcioletnich planów, kolektywizacji oraz językowy chaos nowomowy. Płatonow w mistrzowski sposób ukazuje brutalność systemu, który miał przynieść wyzwolenie masom, podkreślając groteskę kolejnych rządowych inicjatyw.

Dziś uznawana za jeden z najgłębszych opisów totalitaryzmu, powieść porusza kwestie utopii i destrukcji. Jak stwierdza Andrzej Stasiuk: "Nie powstała w XX wieku książka równie piękna, straszna i mądra o totalitaryzmie. Apokalipsa objawia się tu w każdym wymiarze: wizualnym, filozoficznym i językowym. Słowa, niczym ryby wydobywane z oceanicznych głębin, pękają i rozpadają się z braku przestrzeni. Zaczęte zdania trwają w antysensie, podczas gdy obrazy i wydarzenia są z góry skazane na zniszczenie. 'Dół' rozgrywa się w antyświecie, antyrzeczywistości, która była jednak aż nazbyt realna."