Literatura czeska, czyli co musisz wiedzieć o dokonaniach literackich naszych południowych sąsiadów?

Historia literatury czeskiej

W literaturze czeskiej, tak samo jak w przypadku klasyki literatury brytyjskiej i innych państw Europy, podstawowe znaczenie dla jej rozwoju miały ówczesne przemiany społeczno – polityczne. Okres średniowiecza to w czeskiej literaturze przede wszystkim zainteresowanie tematyką sakralną, co zresztą było charakterystyczne także dla Polski. W tym czasie bowiem na terenach Czech następował bardzo szybki rozwój działalności kościoła katolickiego. Co jeszcze było typowe dla tego okresu w rozwoju czeskiej literatury, to powszechne wykorzystanie języka łacińskiego. 

Warto jednak zwrócić uwagę na to, że literatura Czech w dużej mierze była zdeterminowana przez husytyzm – ruch, którego przywódcą był Jan Hus. W związku z husytyzmem, Czechy musiały w XV wieku stanąć przed poważnym wyzwaniem, jakim były wojny religijne. Zbrojne walki na terenie Czech były rezultatem krucjat, które poprowadził Zygmunt Luksemburski. W efekcie, w tym okresie bardzo wiele dzieł literackich odnosiło się do ruchu husyckiego.

W renesansie, podobnie jak w całej Europie, literatura czeska zwróciła się w kierunku humanizmu, czyli nurtu, który oznaczał zainteresowanie kulturą i sztuką starożytnych Greków oraz Rzymian. Cechą charakterystyczną renesansu było także ustawienie człowieka w centrum, podczas kiedy w średniowieczu w centrum znajdował się Bóg oraz zagadnienia religijne.

W XVII wieku w Czechach ponownie bardzo duże wpływy uzyskał kościół katolicki, co znalazło swoje odzwierciedlenie także w lokalnej literaturze. Wiek XIX oznaczał bardzo mocne wpływy romantyzmu, które zresztą były widoczne w całej Europie. Romantyzm to nurt, który bardzo duży nacisk kładł na strefę wewnętrznych uczuć i emocji głównego bohatera. Podczas II wojny światowej literatura czeska widocznie zainteresowała się tematyką wojenno – historyczną, natomiast późniejsze lata wieku XX przyniosły, między innymi, wzrost znaczenia surrealizmu i awangardy.

Jak widać, literatura czeska podlegała na przestrzeni wieków poważnym zmianom. Dorobek literacki czeskich twórców miał wiele wspólnego z trendami i nurtami widocznymi w całej Europie, ale jednocześnie tym, co wyróżniało literaturę Czech od literatury europejskiej, były wspomniane już wcześniej wojny husyckie, reformacja oraz kontrreformacja, które odcisnęły bardzo duże piętno na kulturze Czech. Historia literatury czeskiej nie jest więc prosta i idzie ramię w ramię z historią Czech, jako państwa, dlatego analizują obie kwestie, warto pamiętać o tym powiązaniu.

Najważniejsze arcydzieła literatury czeskiej

Klasyka czeskiej literatury, podobnie jak klasyka współczesnej literatury niemieckiej, to nie lada gratka dla wszystkich zapalonych wielbicieli czytania. Jakie książki naszych południowych sąsiadów zdecydowanie powinny zwrócić Twoją uwagę? Które z nich weszły to kanonu literackiego Czech?

• „Nieznośna lekkość bytu” Milan Kundera. W książce czytelnik poznaje opis skomplikowanego życia osobistego głównych bohaterów, które nierozerwalnie idzie w parze z sytuacją polityczną – Kundera przedstawił życie bohaterów w warunkach komunistycznych. Warto zaznaczyć, że „Nieznośna lekkość bytu” to książka, która stała się bardzo popularna również poza Czechami i Francją, gdzie została wydana, dlatego powieść zekranizował Philip Kaufman. W rolach głównych wystąpili: Juliette Binoche oraz Daniel Day – Lewis. W dorobku literackim Milana Kundery na uwagę zasługują również takie utwory, jak: „Sztuka powieści”, „Zdradzone testamenty”, „Tożsamość” czy „Niewiedza”.
• „Proces” Franz Kafka. Franz Kafka miał pochodzenie żydowskie, posługiwał się językiem niemieckim, ale urodził się w Pradze, która wówczas należała do monarchii austro – węgierskiej. „Proces” to jedna z najsłynniejszych powieści autorstwa pisarza, w której czytelnik poznaje Józefa K. – mężczyznę, który pewnego dnia zostaje aresztowany, co całkowicie zmienia jego życie. Powieść zdecydowanie zawiera elementy surrealizmu, a na przestrzeni lat podlegała różnym interpretacjom.
• „Mama”, „Chłopiec i gwiazdy”, „Odlewanie dzwonów” Jaroslav Seifert. Wiersze Jaroslava Seiferta to absolutna klasyka czeskiej literatury – poeta został odznaczony Nagrodą Nobla w kategorii „literatura”. 
• „Raj amerykański”, „Szalejący reporter”, „O carach, popach i bolszewikach” Egon Erwin Kish.  Czeski reporter, wybitny dziennikarz, którego dzieła zdecydowanie zasługują na bliższe poznanie. Pisał w języku niemieckim.
• „Zamotaná vlákna”, „Plameny a plaménky” Růžena Svobodová. Książki autorki to przykład świetnej czeskiej literatury kobiecej – w jej powieściach głównymi bohaterkami są zazwyczaj postacie kobiece. 

Literatura czeska: co musisz przeczytać?

Chcąc bliżej zapoznać się z literaturą Czech, warto sięgnąć po dzieła jednego z prezydentów tego państwa - Václava Havela. Havel ma na swoim koncie nie tylko interesujące wiersze, ale również bardzo ciekawe sztuki teatralne. Jego bardziej prywatną twarz można natomiast poznać czytając wydane w formie książkowej listy. W bibliografii czeskiej literatury na uwagę zasługują również utwory Violi Fischerovej, między innymi, zbiór „Babia godzina”. Bardzo ciekawą propozycją czytelniczą będzie także powieść historyczna Aleny Mornštajnovej – „Hana”, opowiadająca o losach małej dziewczynki, która traci bliską rodzinę i dzięki temu nawiązuje więź z ciotką. Książka to świetne studium historii Czech, pokazanej z perspektywy zwyczajnych ludzi. Na szczególną uwagę osób, które interesują się czeską literaturą zasługuje też powieść „Wrony”, której autorką jest Petra Dvořáková.

Jak wygląda współczesna literatura czeska?

Współczesna literatura czeska, czyli w praktyce literatura czeska tworzona po 1989 roku, podobnie jak współczesna literatura francuska, polska itp. nie daje się jednoznacznie zaszufladkować. Wielu autorów skupia się na tematyce bliskiej nowoczesnemu czeskiemu społeczeństwu, dużo miejsca poświęcając kwestiom związanym z problemom, jakie je trawią. W dorobku współczesnych czeskich pisarzy można znaleźć wiele różnych gatunków literackich – thrillery, kryminały, dramaty, literaturę piękną itp. Osoby, które chcą zanurzyć się w propozycjach współczesnych twórców powinny bliżej zapoznać się z utworami autorstwa takich pisarzy, jak: Ludvík Vaculík, Jiří Šotola, Bohumil Hrabal, Petra Hůlová, Michal Viewegh czy Jáchym Topol. Na uwagę zasługuje również literatura czeska dla dzieci i młodzieży, czyli, na przykład, książki Evy Oburkovej, Sveraka Zdeneka czy Jany Sedláčkovej. 

Literatura czeska w Polsce

Współczesna literatura czeska w Polsce cieszy się coraz większym zainteresowaniem ze strony czytelników, którzy doceniają nie tylko literacki kunszt, ale również szeroką tematykę. Zdecydowanie warto ją bliżej poznać, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę, że Czechy to południowy sąsiad Polski. Popularyzatorem czeskiej kultury w naszym kraju jest dziennikarz – Mariusz Szczygieł. Osoby zainteresowane tematyką czeską, zdecydowanie powinny sięgnąć po jedną z jego książek poświęconych właśnie temu krajowi.