18 lipca 2022

Kreacjonizm w literaturze. To musisz wiedzieć!

3 min

Na przestrzeni wieków w literaturze mniejszą lub większą popularnością cieszyły się różne tendencje. Jedną z nich jest kreacjonizm. Pojęcie wywodzi się z języka łacińskiego – creatio na polski można przetłumaczyć jako tworzenie. W tym artykule spróbujemy wyjaśnić, co to jest kreacjonizm w literaturze, w jakich utworach można znaleźć echo tej postawy oraz wymienimy jej najbardziej znanych przedstawicieli.

Co to jest kreacjonizm?

Kreacjonizm nierozerwalnie wiąże się z twórcą – zgodnie z tendencją kreacjonistyczną dzieło literackie (a także obrazy, rzeźby itp.) nie musiało być zgodne z otaczającą autora rzeczywistością. Wręcz przeciwnie, kreacjonizm zakładał, że utwór w całości będzie się opierał na wyobrażeniach twórcy. Innymi słowy, ta tendencja nie wymuszała na pisarzach lub poetach stosowania zasady prawdopodobieństwa i realizmu. Treść dzieła była w całości uzależniona od wyobrażeń twórcy, co dawało mu bardzo dużą swobodę działania.

Kreacjonizm: cechy

Wiesz już, jaka jest definicja kreacjonizmu. Na jej podstawie łatwo wymienić sztandarowe cechy tej tendencji. Po pierwsze: jak wyżej wspomnieliśmy, autor ma dość dużą swobodę działania. Nie musi się zastanawiać, czy wykreowane przez niego wydarzenia, postacie itp. są realistyczne. Wręcz przeciwnie – w kreacjonizmie rządzi jego wyobraźnia, dlatego w fabułę utworu można wpleść najbardziej nieprawdopodobne wątki. W kreacjonizmie bardzo chętnie wykorzystywana jest groteska, kontrast w literaturze, uwypuklający cechy konkretnej osoby/zjawiska, oraz neologizmy. Poza tym twórcy kreacjonistyczni często posługują się również oniryzmem, czyli konwencją zgodnie z którą treść utworu przypomina marzenia senne: przypadkowe sceny, nieprawdopodobne wątki, brak schematu fabularnego itp.

Zobacz także: jaka książka o religiach świata zasługuje na Twoją uwagę?

Kreacjonizm: przykłady w literaturze

Przykłady kreacjonizmu w literaturze pojawiły się na początku dwudziestego wieku. Do najbardziej znanych dzieł realizujących tendencję kreacjonizmu zalicza się: „Proces” Franza Kafki – fabuła przypomina duszny sen, a oskarżony Józef K. mimo aresztowania nie wie, co właściwie zarzuca mu władza. Kreacjonizm jest widoczny również w „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Za przykład poetyckiego kreacjonizmu może posłużyć na przykład wiersz Bolesława Leśmiana „Śnigrobek”.

Kreacjonizm – najważniejsi przedstawiciele

Poza Gombrowiczem, Leśmianem oraz Kafką, do przedstawicieli kreacjonizmu należy również Brunon Schulz i Michaił Bułhakow, który tendencję kreacjonistyczną zrealizował w „Mistrzu i Małgorzacie”, wplatając w fabułę powieści elementy fantastyczne: mówiącego kota, wampira Warionuchę, wiedźmę Helę itp. Cała świta Wolanda to postacie nierzeczywiste, podobnie jak zdarzenia, które wiązały się z ich przyjazdem do Moskwy.