2 września 2021

Rodzaje i przykłady archaizmów w literaturze

3 min

Słowo pisane dysponuje wieloma ciekawymi narzędziami, które mają ogromne znaczenie dla odpowiedniej formy wyrazu. Warto zwrócić uwagę, między innymi, na funkcję neologizmów w literaturze. Interesującym rozwiązaniem są również archaizmy. W tym artykule spróbujemy odpowiedzieć sobie na pytanie, co to jest archaizm i kiedy w praktyce się go używa.

Co to jest archaizm?
Jakie są podstawowe funkcje archaizmów?
Archaizmy: przykłady
Rodzaje archaizmów
Archaizmy w literaturze

Co to jest archaizm?

Definicja archaizmu jest bardzo prosta i ogromny nacisk kładzie przede wszystkim na ich przestarzałość. Co to są archaizmy? Tym terminem określa się wyrażenia, słowa, struktury gramatyczne i składniowe, które straciły aktualność i przestały być używane. Proste, prawda? W języku polskim można wyróżnić wiele archaizmów, których znaczenie dalej bardzo często jesteśmy w stanie rozpoznać, ale zarówno w mowie potocznej, jak również w języku zawodowym czy literackim zostały one zdezaktualizowane.

Jakie są podstawowe funkcje archaizmów?

Funkcja archaizmów w literaturze to przede wszystkim stylizacja używanego języka literackiego na język danej grupy społecznej, w opisywanym okresie historycznym. Archaizmy w utworach literackich są wykorzystywane przede wszystkim po to, żeby fabuła stała się bardziej realistyczna. W takich przypadkach mówi się o zjawisku, jakim jest archaizacja języka. Nie jest tajemnicą, że język to żywa, ciągle zmieniająca się konstrukcja i używany dzisiaj diametralnie różni się od tego, chociażby sprzed 50-ciu lat, chociaż wydawałoby się, że nie jest to długi okres w historii Polski. Właśnie dlatego, archaizacja czasami stanowi konieczność.

Zobacz także: Na czym polega kultura języka w literaturze?

Archaizmy: przykłady

Jakie są podstawowe przykłady popularnych polskich archaizmów? Białogłowa, czyli słowo używane w przeszłości na określenie mężatki. Większość osób kiedyś je słyszało, zna jego znaczenie, ale raczej tego wyrazu nie spotka się już w literaturze, której fabuła jest umieszczona w czasach współczesnych. Innym archaizmem jest na przykład słowo charakternik, które było używane w stosunku do mężczyzn posiadających szczególne moce. Na imaginatyka natomiast dzisiaj raczej powiedzielibyśmy bajkopisarz, a na kobietę brzemienną po prostu – ciężarna.

Rodzaje archaizmów

Istnieje wiele typów archaizmów – dzieli się je, między innymi, na fonetyczne, składniowe, słowotwórcze czy leksykalne. W przypadku archaizmów fonetycznych, podstawowe znaczenie ma inny sposób wymowy wyrazu. Archaizmy składniowe, jak sama nazwa wskazuje, dotyczą popularnej w przeszłości składni, która wyszła już z użytku, natomiast archaizmy słowotwórcze to wyrazy, które powstały na bazie używanych kiedyś standardów dotyczących tworzenia nowych słów. Co więcej, podział archaizmów obejmuje także archaizmy znaczeniowe, obejmujące te słowa, które kiedyś miały inne znaczenie niż dzisiaj.

Archaizmy w literaturze

Liczne przykłady archaizmów można znaleźć w polskiej literaturze, zwłaszcza w przypadku powieści historycznych. Język archaiczny da się zauważyć, między innymi, w „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza oraz jego słynnej trylogii, obejmującej powieści: „Ogniem i mieczem”, „Potop” oraz „Pan Wołodyjowski”. Archaizmy są obecne także, między innymi, w powieści „Popioły” Stefana Żeromskiego.