Co to jest rym? Jakie są jego rodzaje?

Czym jest rym? Odpowiedź zawarta w pytaniu!

Rym to powtórzenie takich samych lub podobnych układów brzmieniowych na końcach wyrazów w zdaniu lub wersie. Oznacza to, że w zdaniu lub słowie końcówki muszą brzmieć identycznie lub podobnie dźwiękowo. Najczęściej wykorzystywany jest w poezji, a wiersze rymowane stanowią jej większość. Przestrzeń rymowa natomiast jest to akcentowana sylaba wyrazu i to ona musi być zgodna z analogiczną częścią innego słowa. 

Rymy pełnią wiele funkcji. Najczęściej spotykamy się z funkcją wierosztwórczą. Oznacza to, że za pomocą rymów nadajemy wierszowi pewien powtarzalny rytm, wskazują również na zakończenie wersu, a te z kolei dzięki nim łączone są w strofy. Używane są jednak nie tylko w poezji, ale także w prozie poetyckiej lub tekstach z pogranicza tych rodzajów, na przykład w balladach. W tym przypadku stanowią zarówno element nadający pożądany rytm, ale także przejaw dużych umiejętności literackich autora – wszakże stworzenie takiej formy wymaga ogromnej pracy!

Najważniejsze rodzaje rymów

Klasyfikacje rymów są mocno rozbudowane i zależne od tego, jakie kryterium weźmiemy pod uwagę. Oczywiście oznacza to, że ten sam rym możemy rozpatrywać w kontekście wielu różnych podziałów. Jeśli chodzi o stopień dokładności rymu, bierzemy pod uwagę liczbę sylab, które wchodzą w przestrzeń rymową (jeśli nie pamiętasz co to, zerknij na akapit wyżej!). Możemy wtedy wyróżnić rymy: 

• bogate – najczęściej żeńskie. Mówimy o nich wtedy, gdy z przestrzeni rymowej znajduje się wiele zgłosek, które ze sobą współbrzmią; 

• ubogie – częściej męskie, charakteryzują się niezbyt dużą przestrzenią rymową. Często ograniczają się do zbieżnej tylko ostatniej sylaby słowa. Najczęściej są to słowa jednosylabowe;

• głębokie – przestrzeń rymowa nie musi być ograniczona tylko do jednego słowa, ponadto może wykraczać poza ostatnią akcentowaną sylabę, np. „długości” i „aż do kości”.

Ostatni przykład możemy też rozpatrywać w kontekście innego podziału. Podobny jak powyższy przypadek stanowią rymy, które wykraczają poza jedno słowo lub wręcz wers. Wtedy możemy spotkać się z rymami:

• składanymi – czyli takimi, w którym przynajmniej jedna z jego części wykracza poza jedno słowo, np. „widać” i „nie dać”;

• łamane – tu sytuacja jest o tyle trudna do wyjaśnienia, że nie da się podać prostego przykładu i trzeba go zobaczyć w tekście. Polega to na tym, że słowo rymuje się do drugiego, które jest przełamane na pół. W drugim słowie jego początek rymuje się z poprzednim, natomiast druga część jest przerzucona do kolejnego akapitu i nie stanowi już części rymu. Dla zobrazowania posłużymy się początkiem wiersza Tadeusza Boya-Żeleńskiego „Gdy się człowiek robi starszy”:

„Gdy się człowiek robi starszy,

Wszystko w nim po trochu parszy-

wieje

Ceni sobie spokój miły

I czeka, aż całkiem wyły-

sieje.”

Natomiast jeśli weźmiemy pod uwagę części mowy, z jakich tworzone są rymy, to sytuacja jest prostsza i możemy je podzielić na:

• gramatyczne, gdy są to takie same części mowy w tej samej deklinacji, np „twoje” i „moje”;

• niegramatyczne, jeśli trafimy na rym składający się z różnych części mowy, np. „młody” i „urody”.

Biegłość w tworzeniu wszelkiego rodzaju rymów jest konieczna przy tworzeniu poezji lingwistycznej.

Rym dokładny a niedokładny

Jak już wiemy, są różne rodzaje rymów. Jeden z podziałów zakłada kryterium dokładności. Wyróżnić w nim możemy: 

• rymy dokładne – to takie, w których głoski są identyczne lub minimalnie różne. Zapewne jeśli myślimy o rymach, to właśnie one przychodzą nam jako pierwsze na myśl (poczytaj chociażby wiersze Jana Kochanowskiego, większość rymów jest właśnie takich); 

• rymy niedokładne (zwane inaczej przybliżonymi) są trudniejsze w utworzeniu. Nie wymagają współdźwięczności na końcach wyrazu, a raczej podobnego brzmienia dźwiękowym. Podzielone są na dwie grupy. Asonanse oparte są na takich samych samogłoskach, konsonanse – spółgłoskach. Przykłady? Choćby „zakręcie” i „zdobędzie” czy „plama” i „trawa”.

Rym męski, żeński… i daktyliczny? A cóż to?

W tym miejscu weźmiemy pod uwagę podział rymów ze względu na to, gdzie położony jest akcent. Im głębiej położony jest akcent, tym więcej głosek lub sylab musi się ze sobą zgrywać (to jest właśnie ta wspomniana wcześniej przestrzeń rymowa). W tym przypadku rymy dzielimy na: 

• oksytoniczne (męskie) – z akcentem na ostatnią sylabę. W tym przypadku musi być zgodna tylko ostatnia sylaba. Często występuje w wyrazach monosylabowych, np „wiek” i „bieg”;

• paroksytoniczne (żeńskie) – akcent położony jest na drugą sylabę od końca, np „wakacje” i „akacje”; 

• proparoksytoniczne (daktyliczne) są rzadko spotykane w języku polskim. Akcent kładzie się na trzecią sylabę od końca.

Jak nauczyć się rymować?

Jeżeli chciałbyś/chciałabyś nauczyć się rymować, najprostszym sposobem jest bardzo dużo ćwiczeń praktycznych! Staraj się stopniowo szukać coraz bardziej zaawansowanych rymów, dzięki czemu z czasem stanie się to bardziej intuicyjne i łatwiejsze do wykonania. Ważne jest, żeby unikać rymów czasownikowych (nazywanych również częstochowskimi), które są najprostsze i najbardziej przewidywalne .Warto zacząć od monorymu, czyli niezbyt długich wersów, gdzie wszystkie rymy nawiązują od tego samego słowa. Odrzuć najbardziej oczywiste skojarzenia i spróbuj z innych ułożyć kilkuwersowy, posiadający logiczny sens wiersz. 

Później przejdź do ćwiczenia układania wersów wyłącznie z rymami niedokładnymi. Następnie do rymów składanych, niegramatycznych, na końcu możesz pokusić się o rymy daktyliczne! Nie przejmuj się, jeśli na początku nie będzie ci się udawało. Jeśli nie masz pomysłu jak zacząć, możesz skorzystać z internetowych wyszukiwarek rymów. Jest to dobra pomoc na początku nauki, jednak z czasem ograniczaj ich wykorzystanie i staraj się próbować własnych sił. 

Dobieranie rymów idzie coraz sprawniej? Cudownie! To teraz czas na ćwiczenie ich umiejscowienia w wersie. Rymy mogą być zewnętrzne i takie są najczęściej spotykane. Oznacza to, że rym znajduje się na końcu wersu. Czas na inicjalne i wewnętrzne – spróbuj wstawiać rym na początku i w środku wersów. 

No to dochodzimy do ostatniego ćwiczenia, które możemy polecić. Teraz już powinno być łatwo! Czas na ćwiczenie układów rymów. Najbardziej intuicyjne wydają się nam rymy parzyste o układzie aabb (czyli rymują się kolejne wersy). Spróbuj stworzyć tekst o układzie krzyżowym rymów (abab) i okalającym (abba). Koniecznie przeczytaj jak wygląda budowa wiersza, może ułatwi ci to zadanie. Teraz jesteś dobrze zaznajomiony/zaznajomiona z podstawową teorią. Pozostaje już tylko praktyka!

Wiersz rymowany a biały

Wiersz rymowany stopniowo tracił na popularności, a wśród współczesnej poezji taką sztukę pisania uprawia niewielu twórców. Został wyparty przez wiersz biały, czyli taki, który jest pozbawiony rymów. Nastąpiło przybliżenie formy poetyckiej do prozy. Związane jest to w pewnej mierze z przeniesieniem nacisku z formy na treść wiersza, a brak rymów pozwala na bardziej swobodne operowanie jego długością oraz formą. Za pomocą dowolnego miejsca zakończenia wersu, nieograniczonego już rymem, można nadać mu całkiem nowe znaczenia i sposoby interpretacji.