Synestezja w literaturze. Podpowiadamy, co oznacza to pojęcie!

Co to jest synestezja w literaturze?

Zanim zaczniemy wyjaśnienia dotyczące charakteru synestezji w literaturze, przypomnijmy, w jakim znaczeniu ten termin jest używany we współczesnej nauce. Generalnie mianem synestezji określa się zdolność do odbierania wrażeń różnych zmysłów, mimo pobudzania wyłącznie jednego z nich. Co to oznacza w praktyce? Niektóre osoby odbierając dźwięki, patrząc na litery, liczby, słysząc słowa, muzykę itp., jednocześnie widzą, na przykład, określoną barwę. Charakter synestezji może być różny, w zależności od indywidualnych doświadczeń danej osoby.

Synestezja w literaturze to charakterystyczny sposób opisu, w którym jeden zmysł jest opisywany bodźcami, które można otrzymywać wyłącznie przez inne zmysły. Brzmi skomplikowanie? Nic nie szkodzi – żeby lepiej zrozumieć zastosowanie tego środka stylistycznego posłużmy się przykładem: ciepły głos. Ciepło można odczuwać zmysłem dotyku, głos, słuchem, dlatego połączenie tych dwóch słów to językowa synestezja. Na takiej samej zasadzie działa określenie kwaśny zapach. Zapachu nie można przecież poczuć zmysłem smaku, jednak czasami przymiotnik kwaśny bardzo dobrze go opisuje. Synestezją jest także wyrażenie zimna cisza. Zimno to odczucie charakterystyczne dla dotyku, natomiast ciszę można odebrać wyłącznie zmysłem słuchu. Reasumując, synestezja, jako środek stylistyczny używany w literaturze, dźwiękom, zapachom, smakom, obrazom itp. przypisuje przymiotniki charakterystyczne dla innych zmysłów. 

Jaka jest rola synestezji w literaturze?

Wiadomo już, czym jest synestezja w dziełach literackich. Ale czy wiesz, jaka w praktyce jest właściwie funkcja synestezji w literaturze? Wykorzystanie środka stylistycznego, jakim jest synestezja, służy przede wszystkim możliwie jak najpełniejszemu, najbardziej obrazowemu przekazaniu treści tworzonej przez autora, wywołaniu w czytelniku nowych wrażeń, umożliwiających mu jak najlepsze zrozumienie słowa pisanego i przekazu twórcy. Synestezja pozwala na całkiem nowy opis rzeczywistości, umożliwiający czytelnikowi odbiór treści wieloma zmysłami i lepsze zanurzenie się w interpretacji pisarza, zwłaszcza jeśli ten ma na celu przedstawienie czytelnikowi przede wszystkim odczuć, doznań itp., a nie suchych faktów. Jak wspomnieliśmy na początku, literatura mogłaby mieć niewielki wpływ na zmysły, oddziałując wyłącznie na zmysł wzroku lub słuchu, w przypadku audiobooków. Tymczasem, dzięki środkowi stylistycznemu, jakim jest synestezja, okazuje się, że słowem można z powodzeniem odmalować wiele innych wrażeń zmysłowych. 

Zobacz także: Co to jest utopia w literaturze?

Synestezja: przykłady w literaturze

Przykłady synestezji w literaturze można zaobserwować przede wszystkim (chociaż nie tylko!) w poezji, która zresztą zawsze bardzo chętnie czerpała pełnymi garściami z różnych środków stylistycznych. Warto zaznaczyć, że synestezja była obecna w poezji różnych twórców na przestrzeni wieków, ale bardzo duże natężenie tego oryginalnego środka językowego da się zauważyć, między innymi, w poezji impresjonistycznej lub twórczości okresu symbolizmu. Oba kierunki literackie pojawiły się w Europie w drugiej połowie XIX wieku. Zastosowanie synestezji w impresjonizmie ma związek z charakterem tego nurtu literackiego – literacki impresjonizm skupiał się przede wszystkim, co sugeruje już sama nazwa, na przedstawieniu czytelnikowi nietrwałych, przelotnych doznań. Symbolizm z kolei stawał w kontrze do realistycznego przedstawiania świata i w związku z tym, duży nacisk kładł na budowanie odpowiedniej nastrojowości i atmosfery utworów lirycznych, w czym zdecydowanie pomagała synestezja. 

Bardzo udane, ciekawe, synestezje można znaleźć, na przykład, w utworach autorstwa francuskiego poety – Charlesa Baudelaire, uważanego za jednego z czołowych przedstawicieli symbolizmu w literaturze czy twórczości Oscara Wilde’a. W Polsce natomiast synestezją posługiwał się, między innymi, Kazimierz Przerwa – Tetmajer czy Cyprian Kamil Norwid. Co więcej, warto zaznaczyć, że w przypadku działalności prozatorskiej, przykłady wykorzystania środka stylistycznego, jakim jest synestezja, są widoczne, na przykład, w realizmie magicznym, czyli nurcie, który był charakterystyczny dla twórców z Ameryki Łacińskiej, piszących w języku hiszpańskim lub portugalskim. 

PODSUMUJMY: synestezja w literaturze to środek stylistyczny, dzięki któremu twórca może oddać konkretne wrażenie opisując je doznaniami charakterystycznymi dla innego zmysłu. Oznacza to, że zapach może mieć smak lub kolor, dźwięk barwę, a smak z kolei da się opisać, na przykład, za pomocą przymiotników teoretycznie zarezerwowanych dla doznań dotykowych. Celem wykorzystania synestezji w literaturze, zwłaszcza w poezji, było możliwie jak najbardziej pełne przedstawienie pożądanej treści i co najważniejsze – przemówienie do wyobraźni czytelnika, posługując się oryginalnymi, nietypowymi formami wyrazu. Dzięki synestezji twórcy mieli szansę na wielowymiarowe przedstawienie konkretnych wrażeń i doznań.