3 października 2022

Co to jest epifora i czym różni się od anafory?

4 min

Omawiamy kolejny środek stylistyczny, szczególnie popularny zwłaszcza wśród poetów. Czy jest epifora i co odróżnia ją od podobnie nazwanej anafory? Jaką rolę odgrywa w utworze literackim? I co to takiego jest symploke? Zapraszamy do lektury!

Co to jest epifora i jaką funkcję pełni w utworze literackim?

Epifora to środek stylistyczny, który polega na powtórzeniu tego samego zwrotu lub pojedynczego słowa na końcu sąsiadujących ze sobą segmentów wypowiedzi. W liryce segmenty te oznaczają z reguły kolejne wersy lub całe strofy; w prozie z kolei możemy za nie uznać kolejne zdania lub akapity tekstu. Inną nazwą epifory jest epistrofa, pochodząca od greckiego określenia epistrophḗ.

Mimo że epifora raczej nie należy do najczęściej stosowanych w literaturze pięknej środków stylistycznych, to jej pojawienie się może świadczyć o kunszcie pisarskim autora lub autorki. Nie jest to bowiem powtórzenie przypadkowe; powtarzająca się sekwencja słów ma za zadanie podkreślić dany fragment wypowiedzi i uczynić go bardziej dobitnym. W końcu jeżeli chcemy podkreślić wyjątkową wagę naszych słów, najlepiej umieścić te kluczowe na początku lub końcu naszego wywodu. Wielokrotne powtórzenie tego samego fragmentu zwiększa szanse, że zapadnie on w pamięć odbiorców i zostanie z nimi na dłużej, rezonując z ich przemyśleniami i odczuciami.

Epifora – przykłady w literaturze

Jakie przykłady epifory znajdziemy w literaturze? Przyjrzyjmy się wierszowi „Moja piosnka II″, autorstwa romantycznego poety, Cypriana Kamila Norwida:

Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba

Podnoszą z ziemi przez uszanowanie

Dla darów nieba,

Tęskno mi, Panie.

Do kraju tego, gdzie winą jest dużą

Popsować gniazdo na gruszy bocianie,

Bo wszystkim służą,

Tęskno mi, Panie.

(...)

Tęskno mi ówdzie, gdzie któż o mnie stoi?

I tak być musi, choć się tak nie stanie

Przyjaźni mojej!

Tęskno mi, Panie.

Charakterystyczny zwrot „Tęskno mi, Panie” powraca na końcu każdej z sześciu strof wiersza, podkreślając dotkliwą i poruszającą tęsknotę podmiotu lirycznego za ojczystym krajem. Przy okazji warto zauważyć, że cały ten utwór przybiera postać rozbudowanej apostrofy, przypominającej nawet inwokację. Jeśli nie spotkałeś/spotkałaś się z tym pojęciem wcześniej, podpowiadamy, czym jest inwokacja.

Epifory pojawiają się także w utworach współczesnych pisarzy. Poeta Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki w wierszu CCLXXI. „Przebierańcy” zastosował ją aż na dwóch poziomach – kolejnych wersów i kolejnych strof:

nie wolno mi bawić się w dwa ognie

z innymi dziećmi choćby tylko z Bybkiem

przekrzykiwać się na wojnie pif‑paf

Bybek jest moim najlepszym przyjacielem

kiedy ja byłem Żydem on był Śmiercią

kiedy ja byłem bity on był Śmiercią

kiedy wpadliśmy do rowu on był Śmiercią

Bybek jest moim najlepszym przyjacielem (...).

Anafora i epifora – co je łączy, co je dzieli?

Wiesz już, czym jest epifora. Warto pamiętać o tym, że w literaturze funkcjonuje jej przeciwieństwo, czyli anafora. Jeżeli potrzebujesz przypomnieć sobie, czym jest anafora i jakie funkcje pełni w utworze literackim, to na naszym blogu znajdziesz odpowiedni tekst na ten temat. Krótko mówiąc – anafora to powtórzenie tekstu lub frazy na początku segmentu tekstu. Dostrzegasz już pewną analogię? Anafor szukaj na początku segmentów utworu, a epifor – na końcu.

A co jeśli autor posłuży się anaforą i epiforą w tym samym fragmencie tekstu? Specjaliści od analizy dzieł literackich już zbadali i nazwali to zjawisko. Takie połączenie nazywamy symploke. Znajdziemy je między innymi w wierszu Stanisława Wyspiańskiego „Jakżeż ja się uspokoję”:

Jakżeż ja się uspokoję –

Pełne strachu oczy moje,

Pełne grozy myśli moje,

Pełne trwogi serce moje,

Pełne drżenia piersi moje –

Jakżeż ja się uspokoję...

Podsumowując: powtórzenie tego samego wyrazu lub grupy wyrazów na końcu segmentów utworu (np. wersów, strof, zdań, akapitów) nazywamy epiforą. Jej przeciwieństwem jest anafora, czyli powtórzenie na początku tych segmentów. Równoczesne zastosowanie anafory i epifory w tekście daje nam zabieg nazywany symploke.