Anafora - co to jest i jaką pełni funkcję w tekście?

Definicja anafory

Z pojęciem anafory zetknął się chyba każdy z nas podczas lekcji języka polskiego, jednak nie każdy pamięta dziś, co ono właściwie oznacza. Anafora to nic innego, jak powtórzenie wyrazu lub sekwencji wyrazów na początku segmentu tekstu. Takimi segmentami mogą być kolejne wersy lub strofy w przypadku utworów poetyckich lub na przykład zdania w przypadku epiki. 

Samo określenie anafora pochodzi od greckiego słowa anaphorá, co jest tłumaczone jako podniesienie. Czy anafora i powtórzenie oznaczają to samo? Warto zwrócić uwagę, że anafora jest specyficznym rodzajem powtórzenia, nierozerwalnie związanym z początkiem segmentu tekstu. Co ciekawe, ma swoje przeciwieństwo, odnoszące się do końca - epiforę.

Jaka funkcje pełni anafora?

Anafora nie jest przypadkowym powtórzeniem wyrazu w tekście - autorzy sięgają po nią celowo w swoich utworach, aby nadać im odpowiednią formę i brzmienie. Ten rodzaj powtórzenia jest więc środkiem stylistycznym, który pełni w tekście określoną funkcję. Przede wszystkim wzmacnia siłę przekazu i podnosi jego ekspresję. Często nadaje wypowiedzi bardziej podniosły i uroczysty ton, co pomaga wywołać silniejsze wrażenie na jej odbiorcach. Anafora bywa niekiedy stosowana - zwłaszcza w zestawieniu z wyliczeniem i gradacją - jako środek służący do zbudowania napięcia i zwiększenia dynamiki tekstu. Może także pełnić funkcję ozdobną; bardzo chętnie sięgali po nią poeci epoki baroku, którzy budowali swe utwory wokół zgrabnie przemyślanego konceptu, mającego zaskoczyć i zachwycić czytelnika lub słuchacza. Ponadto - tak jak inne rodzaje powtórzeń - zwiększa rytmikę tekstu i czyni go milszym dla ucha.

Przykłady anafory w wierszu

Jak wspomnieliśmy, anafora jako figura stylistyczna była popularna wśród poetów barokowych, którzy sięgali po nią w swoich wierszach. Ten rodzaj powtórzenia znalazł się choćby w wierszu „Niestatek” Jana Andrzeja Morsztyna, w którym podmiot liryczny snuje rozważania o wierności i stałości kobiet::

Prędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni

Słonecznych drobne kąski wżenie do kieszeni,

Prędzej morze burzliwe groźbą uspokoi,

Prędzej zamknie w garść świat ten, tak wielki, jak stoi,

Prędzej pięścią bez swojej obrazy ogniowi

(...)

Anaforą posłużył się także inny poeta barokowy, Daniel Naborowski, który w utworze „Do Anny” wykorzystał ją w zgoła innym celu - aby podkreślić swoje uczucie do kobiety:

Z czasem wszytko przemija, z czasem bieżą lata,

Z czasem państw koniec idzie, z czasem tego świata. 

Z czasem ustaje dowcip i rozum niszczeje,

Z czasem gładkość, uroda, udatność wiotczeje. 

(...) 

Czasowi zgoła wszytko na świecie hołduje. 

Szczera miłość ku tobie, Anno, me kochanie, 

Wszytkim czasom na despekt nigdy nie ustanie.

Po anaforę sięgają także poeci współcześni. Uczyniła to choćby Wisława Szymborska w wierszu „Jarmark cudów”:

Cud pospolity:

to, że dzieje się wiele cudów pospolitych.

Cud zwykły:

w ciszy nocnej szczekanie

niewidzialnych psów.

Cud jeden z wielu:

chmurka zwiewna i mała,

a potrafi zasłonić duży księżyc.

(...)

Dostrzeżenie takiego powtórzenia w prozie jest nieco trudniejsze ze względu na tekst zapisany ciągiem. Przykłady anafory znajdziemy między innymi w „Apokalipsie św. Jana”:

I ujrzałem na prawej ręce Zasiadającego na tronie księgę (...). I ujrzałem potężnego anioła (...). I ujrzałem między tronem z czworgiem Zwierząt a kręgiem Starców stojącego Baranka (...). I ujrzałem, i usłyszałem głos wielu aniołów (...). I ujrzałem: oto biały koń, a siedzący na nim miał łuk (...). I ujrzałem: a oto czarny koń (...). I ujrzałem: oto koń trupio blady, a imię siedzącego na nim Śmierć (...). I ujrzałem: gdy otworzył pieczęć szóstą, stało się wielkie trzęsienie ziemi i słońce stało się czarne jak włosienny wór, a cały księżyc stał się jak krew. (...).