Inwokacja – co to za środek stylistyczny?

Jaka jest definicja inwokacji?

Najprościej mówiąc, inwokacją nazywamy rozbudowaną apostrofę, czyli bezpośredni zwrot do osoby, bóstwa, idei itd. Jest to jednak specyficzny rodzaj apostrofy o bardzo podniosłym i uroczystym charakterze oraz większej objętości, zajmującej nawet do kilkudziesięciu wersów. Inwokacja jest najczęściej umieszczana na początku całego utworu literackiego. Autor zwykle wyraża w niej prośbę o natchnienie do jego stworzenia, kierując ją na przykład bezpośrednio do muzy, bóstwa lub duchowego patrona.

Samo słowo inwokacja wywodzi się od łacińskiego słowa invocatio, oznaczającego wezwanie albo błaganie. Nie jest to środek stylistyczny nowy w literaturze; wręcz przeciwnie, jego korzenie sięgają starożytności. Już wtedy stosowany był on do rozpoczynania eposów, takich jak choćby „Iliada” i „Odyseja”, których autorstwo przypisywane jest Homerowi. 

Gniew Achilla, bogini, głoś, obfity w szkody,

Który ściągnął klęsk tyle na greckie narody (...)

Iliada (Księga I), przeł. F.K. Dmochowski.

Muzo! Męża wyśpiewaj, co święty gród Troi

Zburzywszy, długo błądził i w tułaczce swojej

Siła różnych miast widział (...)

Odyseja (Pieśń I), przeł. L. Siemieński

Inwokacją rozpoczyna się jedna z najstarszych polskich pieśni religijnych – „Bogurodzica”:

Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,

U twego syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!

Zyszczy nam, spuści nam.

Kyrieleison. 

Twego dziela Krzciciela, bożycze,

Usłysz głosy, napełni myśli człowiecze.

Słysz modlitwe, jąż nosimy (...)

Dostrzeżemy ją także w eposie „Transakcja wojny chocimskiej” Wacława Potockiego, jednego z czołowych przedstawicieli polskiej literatury baroku:

(...) Boże!, którego nieba, ziemie, morza chwalą (...)

Ciebie proszę, abyś to, co ku twojej wdzięce 

W tym królestwie śmiertelne chcą wspominać ręce,

Szczęścić raczył; boć to jest dzieło twej prawice (...)

Jakie środki stylistyczne zastosowano w inwokacji z „Pana Tadeusza”?

Wróćmy jednak do „Pana Tadeusza”. Inwokacja z tego bodaj najbardziej znanego utworu Adama Mickiewicza jest często przedmiotem szkolnych analiz i interpretacji. Interesujące jest to, że ze względu na swoją rozbudowaną formę, zawiera ona w sobie szereg innych środków stylistycznych, takich jak:

• epitet (między innymi: „gród zamkowy // Nowogródzki”; „z jego wiernym ludem”; „przenoś moję duszę utęsknioną // Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,”; „Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała”),

• metafora (między innymi: „martwą podniosłem powiekę”; „nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono”; „malowanych zbożem rozmaitem // Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem”; „panieńskim rumieńcem dzięcielina pała”),

• synekdocha („pieszo do Twych świątyń progu // iść”),

• porównanie („Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie”; „gryka jak śnieg biała”; „wszystko przepasane, jakby wstęgą, miedzą // Zieloną”),

• przerzutnia („piękność twą w całej ozdobie // Widzę i opisuję”; „do Twych świątyń progu // Iść”; „wszystko przepasane, jakby wstęgą, miedzą // Zieloną”),

• inwersja („Jasnej bronisz Częstochowy”; „w Ostrej świecisz Bramie!”),

• wyliczenie, czyli enumeracja („Do tych pagórków (...), do tych łąk (...); // Do tych pól (...)”),

• apostrofa („Litwo! Ojczyzno moja!”),

• anafora („Gdzie bursztynowy świerzop (...) // Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała”),

• apozycja („Litwo! Ojczyzno moja!”),

• parenteza („Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem // (Gdy od płaczącej matki pod Twoję opiekę // Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę // I zaraz mogłem pieszo do Twych świątyń progu // Iść za wrócone życie podziękować Bogu), // Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono”).