Oniryzm w literaturze – co to jest, przykłady, oniryzm w poezji

Co to jest oniryzm?

Definicja oniryzmu w literaturze odnosi się do snów. Samo pojęcie pochodzi z języka greckiego oraz oznacza przede wszystkim sposób przedstawiania rzeczywistości typowy dla różnego rodzaju widzeń sennych. Co to oznacza w praktyce? Literatura oniryczna nie musi bazować na logice i realizmie. Wręcz przeciwnie, tak jak w snach – „wszystkie chwyty dozwolone”. Przypomnij sobie, ile razy Twoje sny były całkowicie pozbawione sensu, a zdarzenia, o których śnisz absolutnie nie mogłyby pojawić się w prawdziwym życiu. To właśnie zrezygnowanie z opierania fabuły utworu na realności jest charakterystyczne dla oniryzmu, który był w dużej mierze nierozerwalnie związany z surrealizmem, kierunkiem, który wyodrębnił się w sztuce w latach 20. poprzedniego stulecia. 

Zobacz także: co to jest secesja w literaturze?

Do czego służył oniryzm w literaturze?

Wiesz już co to znaczy oniryzm w literaturze, ale czy potrafisz powiedzieć, dlaczego twórcy decydowali się na skorzystanie z tego zabiegu? Fakt, że fabuła onirycznych dzieł literackich nie musiała obejmować sekwencji prawdopodobnych zdarzeń pozwalał literatom na przedstawienie świata zgodnie z własnymi potrzebami. Pisarze tworzący w duchu oniryzmu mieli więc bardzo dużą swobodę twórczą, umożliwiającą im uformowanie określonego przekazu, bez zniewolenia koniecznością prowadzenia fabuły zgodnie z zasadami wykonalności. Oniryzm zdejmował z pisarzy i poetów ograniczenia związane z realizmem. Termin oniryzm jest używany również w stosunku do motywu marzeń sennych (sny śnione przez bohaterów dzieła), który pojawiał się w literaturze już od zarania dziejów. Oniryzm pozwalał literatom na przedstawianie nonsensowności, alogiczności określonych zjawisk, tendencji itp. 

Oniryzm: przykłady

Jednym z czołowych przedstawicieli oniryzmu w literaturze europejskiej jest oczywiście Franz Kafka i jego słynna powieść „Proces”. Dlaczego? Józef K. nagle zostaje aresztowany, ale mimo starań, nie wie, jaki jest tego powód. Aresztowanie nie oznacza jednak pobytu w więzieniu – bohater dalej może żyć tak jak wcześniej. Ta najsłynniejsza powieść Kafki bazuje na absurdzie oraz nieprawdopodobnych wydarzeniach, które nie mają rzeczywistej przyczyny. W polskiej literaturze przykładem wykorzystania oniryzmu będzie natomiast słynny dramat „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego, w którym autor przeplata sceny realistyczne z symbolizmem (Chochoł, Stańczyk, Werbyhora itp.). Osoby bawiące się na tytułowym weselu mają wizje, w których ukazują się im zjawy, mające znaczenie symboliczne. W tym przypadku oniryzm został wykorzystany do przedstawienia tematyki narodowej. 

Zobacz także: na czym polega rokoko w literaturze?

Oniryzm w poezji

Oniryzm nie był zarezerwowany jedynie dla prozy. Ten sposób wyrazu jest widoczny również w poezji, zwłaszcza, jak wcześniej wspomnieliśmy, w poezji surrealizmu. Oniryzm, podobnie jak w przypadku prozy, umożliwiał twórcom łatwiejsze przedstawienie przekazu dzieła. Oniryzm widoczny jest, między innymi, w poezji Bolesława Leśmiana – poeta w swojej twórczości bardzo często korzystał z możliwości, jakie daje motyw snu. Ponadto, ten motyw jest charakterystyczny również dla dramatów Williama Szekspira. 

Warto podkreślić, że oniryzm nie jest rozwiązaniem typowym wyłącznie dla literatury. Podobne wątki pojawiają się również w malarstwie, rzeźbie oraz kinematografii, a sam oniryzm, mimo że wykorzystywany w sztuce już od setek lat, największą popularnością zaczął cieszyć się w XX wieku. Mimo to warto jednak pamiętać, że sam motyw jest o wiele starszy.

PODSUMOWUJĄC: oniryzm to motyw snu pojawiający się w literaturze, jako opis marzeń sennych bohaterów lub specyficzna konwencja dzieła, odrzucająca realistyczne przedstawianie sekwencji wydarzeń. W oniryzmie ramy prozy lub poezji wymykają się logicznym następstwom określonych działań, zapewniając twórcom o wiele większą swobodę i pozwalając na dowolne przedstawianie literackiego przesłania. Oniryzm pojawiał się już w literaturze starożytności, ale największe zainteresowanie tą specyficzną konwencją przypada na XX wiek.