Czym charakteryzuje się literatura baroku?

Podstawowe cechy literatury barokowe

W okresie renesansu (odrodzenia) widoczne było bardzo silne zainteresowanie rodzajami i gatunkami literatury antycznej. W przypadku baroku nie zwracano tak dużej uwagi na klasyczne konstrukcje w sztuce, zrezygnowano również z dyskrecji i powściągliwości antyku, ale nadal bardzo chętnie wykorzystywano motywy artystyczne, których korzenie tkwiły w antyku. Jednocześnie, jedną z najważniejszych cech baroku w literaturze była popularność klasycyzmu, stojącego w opozycji do stylu charakterystycznego dla baroku, bazującego na obfitości i powszechnym wykorzystaniu stylistycznych ozdobników. W takim razie, jakie cechy charakterystyczne dla literatury baroku zdecydowanie wysuwają się na pierwszy plan?

• Literatura barokowa wyróżniała się dużą różnorodnością figur językowych. Kunsztowny i wysublimowany język literacki miał na celu zwrócić uwagę czytelnika i zadziwić go bogactwem wykorzystanych form. Taka postawa widoczna jest również w malarstwie i rzeźbie. Barokowe utwory literackie można śmiało porównać do kunsztownie zdobionego kościoła – takie budowle były zresztą charakterystyczne dla ówczesnej architektury. W literaturze powszechnie stosowano, między innymi, zgrabne i pomysłowe metafory.
• Utwory literackie bazowały na oryginalnych, nietypowych koncepcjach. Barokowi twórcy nie bali się wykorzystywać w swoich dziełach zaskakujących rozwiązań, które stały w opozycji do klasyki i mogły być dla odbiorcy bazą do głębszej refleksji. 
• Tematyka baroku była różnorodna. Obok motywów religijnych, pojawiały się również treści o tematyce miłosnej, społecznej, politycznej czy filozoficznej. Literatura i kultura baroku to rozkwit poezji oraz tradycyjnych gatunków literackich, którym twórcy literatury baroku nadawali nowy charakter, próbując tym samym zadziwić swoich czytelników. 

Przedstawiciele i dzieła literatury baroku

Wśród przedstawicieli literatury baroku, podobnie jak w przypadku literatury średniowiecza lub innych epok i nurtów, znajdują się nazwiska, które miały ogromny wpływ na obraz współczesnej kultury. Do najważniejszych twórców tej epoki należy zaliczyć takie nazwiska jak: 

• John Donne: poeta, który jest uważany za jednego z najważniejszych twórców poezji metafizycznej, charakteryzującej się wykorzystaniem w języku poetyckim motywów śmierci, miłości czy ostateczności;
• Jean – Louis Guez de Balzac: pochodzący z Francji pisarz podejmujący tematykę polityczno – filozoficzną;
• Madame de La Fayette: francuska pisarka, znana jako autorka powieści „Księżna de Clèves” opowiadającej o romansie tytułowej księżnej – książka wyróżniała się na tle ówczesnych utworów literackich zwłaszcza nowatorskim podejściem do warstwy psychologicznej utworu;
• Miguel de Cervantes: hiszpański pisarz, autor „Don Kichota z La Manchy” (książka czasem bywa zaliczana również do literatury renesansu), powieści będącej nawiązaniem do popularnego w okresie średniowiecza eposu rycerskiego.
   

Główne nurty literatury baroku

Wiesz już, jakie są przykłady literatury baroku oraz kogo można zaliczyć do przedstawicieli tego okresu historycznego w europejskiej kulturze, ale czy potrafisz wymienić najważniejsze barokowe nurty? Barok, podobnie jak literaturę renesansu, definiują konkretne inklinacje. Jakie?

MARINIZM. Twórcą tego stylu był Giambattista Marino – włoski poeta (stąd zaczerpnięto nazwę). Nurt, jakim jest marinizm charakteryzuje się przede wszystkim wyszukanym ozdobnym językiem poetyckim, bazującym na zastosowaniu bogatego zasobu środków stylistycznych. Starannie opracowana, wykwintna i kwiecista forma utworu miała na celu skupienie uwagi odbiorcy. 
MANIERYZM. Kolejny nurt literatury barokowej wyróżniający się zawiłą, oryginalną konstrukcją utworów, odżegnując się tym samym od klasycyzmu. Język manieryzmu, podobnie jak w przypadku marinizmu, był wysublimowany, obfitujący w elementy zdobnicze, mające zrobić wrażenie na czytelniku. 
GONGORYZM. Nurt typowy dla poezji hiszpańskiej, który swoją nazwę wziął od nazwiska poety – Louisa de Gongory. Gongoryzm opierał się na zastosowaniu licznych przenośni oraz bogatego, efektownego języka, obfitującego w wysublimowane słownictwo. Cechą charakterystyczną tego nurtu było również wykorzystanie niespodziewanych rozwiązań literackich oraz delikatnych nawiązywań do innych dzieł, co wymagało od czytelnika szerokiej wiedzy oraz koncentracji w analizie czytanego utworu.
KONCEPTYZM. Nurt barokowy opierający się na konieczności posiadania nietypowego, intrygującego konceptu, czyli pomysłu. W praktyce oznaczało to więc zastosowanie w literaturze rozwiązań, których celem było wywołanie w odbiorcy zaskoczenia. 
 

Literatura baroku w Polsce

Literatura baroku, podobnie jak literatura oświecenia, średniowiecza lub innych epok w kulturze Europy, była z powodzeniem uprawiana również przez twórców z Polski. Barok to zresztą bardzo ważny etap w rozwoju rodzimej kultury. Polska literatura w baroku to przede wszystkim takie znane również współcześnie nazwiska, jak: Jan Chryzostom Pasek, Wacław Potocki, Daniel Naborowski, Józef Baka, Jan Andrzej Morsztyn, Samuel Twardowski, Dominik Rudnicki czy Maciej Dobracki.

Literatura barokowa w Polsce charakteryzowała się podejmowaniem różnorodnej tematyki. Bardzo popularnym motywem była tematyka ziemiańsko – szlachecka. Wśród wybitnych polskich dzieł literatury okresu baroku znajdują się „Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska, które są bardzo interesującym zapisem życia ówczesnej szlachty. Ponadto, na uwagę zasługuje również „Transakcja wojny chocimskiej”, czyli epos napisany przez Wacława Potockiego, opisujący bitwę pod Chocimiem, w której armia polska starła się z armią turecką. 

PODSUMUJMY: tematyka literatury baroku była bardzo szeroka – od motywów religijnych, po satyry, utwory patriotyczne oraz metafizyczne, zmuszające do refleksji. Głównymi nurtami tego okresu był: manieryzm, marinizm, konceptyzm oraz gongoryzm. Cechą charakterystyczną ówczesnych dzieł literackich jest wysublimowany, bogaty i ozdobny język oraz powszechne zastosowanie metafor i innych środków stylistycznych. Barok czerpał z dorobku kultury antycznej, ale jednocześnie bardzo często odżegnywał się od antycznej dyskrecji, powściągliwości oraz uporządkowania.