Literatura średniowiecza – co warto wiedzieć na ten temat?

Podstawowe cechy literatury średniowiecza

Wymieniając rodzaje i gatunki literatury antycznej warto pamiętać, że mimo, że średniowiecze nastąpiło od razu po starożytności, obraz tej epoki jest zupełnie inny. W tym czasie ludzka aktywność kulturalna skupiła się w dużej mierze na płaszczyźnie sakralnej, z uwagi na coraz większe wpływy chrześcijaństwa. Jakie są w takim razie najważniejsze cechy literatury średniowiecza?

• Obecność wzorców parenetycznych. Literatura średniowieczna miała przede wszystkim na celu propagowanie określonych wzorców zachowania. W utworach literackich średniowiecza wyraźnie widoczne są przede wszystkich trzy wzorce: świętego, władcy oraz rycerza.
• Korzystanie z języka łacińskiego. Oczywiście, w średniowieczu nie brakowało utworów pisanych w języku danej grupy narodowościowej, ale powszechne było użytkowanie łaciny – języka wykorzystywanego przez osoby wykształcone. Poza tym, książki były pisane ręcznie, zwłaszcza przez wyspecjalizowanych w tej dziedzinie klasztornych mnichów. 
• Śmierć, jako jeden z głównych motywów literackich średniowiecza. Motyw śmierci pojawiał się zresztą nie tylko w literaturze, ale również, między innymi, w malarstwie. Było to związane z silnymi wpływami religijnymi oraz dużą umieralnością w ówczesnych społeczeństwach. To właśnie w średniowieczu miała miejsce epidemia „czarnej śmierci” (dzisiaj uważa się, że była to epidemia dżumy), która wyludniła Europę. 
• Powtarzalna konstrukcja utworów. W literaturze średniowiecza można zauważyć pewną powtarzalność i standardowość budowy utworów literackich.
   

Główne cechy literatury średniowiecznej da się znaleźć w wielu utworach tego okresu, których twórcy zwykle posługiwali się wyszukanym stylistycznie językiem. 

Rodzaje i gatunki literatury średniowiecznej

W antyku dokonano podziału literatury na trzy rodzaje: epikę, lirykę i dramat. Wówczas do najbardziej popularnych gatunków literackich należały elegie, eposy, treny, komedie itp. Wśród powszechnie wykorzystywanych gatunków literatury średniowiecznej należy wyróżnić przede wszystkim epos rycerski, który jak sama nazwa wskazuje, sławił odważne i godne podziwu postawy rycerstwa. Jednym z najbardziej znanych poematów rycerskich jest „Pieśń o Rolandzie” nieznanego autorstwa. Średniowieczna literatura rycerska to również spisana legenda o Tristanie i Izoldzie. Etos rycerski wymagał, żeby rycerz opiewany w dziełach literackich był odważny, śmiały, waleczny oraz obdarzony urodą. 

Główne nurty literatury średniowiecznej to również pieśni (popularne także w literaturze renesansu) oraz kroniki będące opisem konkretnych wydarzeń. Do średniowiecznych kronik należy zaliczyć, między innymi, takie dzieła jak: „Kronika Słowian” autorstwa Helmolda, „Kronika Henryka Łotysza”, „Dzieje Sasów” czy jedno z najbardziej znanych w Polsce średniowiecznych dzieł, czyli słynną „Kronikę Galla Anonima”, spisana przez nieznanego autora. Podział literatury średniowiecznej bardzo dobrze oddaje jej charakter – ówczesnym twórcom nie obca była też forma dialogów moralistycznych.

Główne tematy literatury średniowiecznej

Dzieła literatury średniowiecznej można w zasadzie podzielić, w zależności od tego, jaką tematykę poruszają, na dwie kategorie: świeckie i religijne. W literaturze średniowiecza bardzo ważną rolę odgrywała tematyka poświęcona Bogu, wierze i religijności oraz żywotom świętym. Wśród arcydzieł literatury średniowiecznej nie brakuje również utworów poświęconych śmierci oraz miłości. Poza tym, często w tym okresie podejmowana była także tematyka historyczna, zwłaszcza w postaci wcześniej wspomnianych już kronik oraz filozoficzna, przede wszystkim w utworach świętego Augustyna i świętego Tomasza z Akwinu. 

Literatura średniowiecza: najważniejsi twórcy

Wiesz już, jakie są podstawowe cechy i gatunku funkcjonujące w literaturze średniowiecznej, ale czy potrafisz wymienić czołowych twórców literackich tej epoki? Wiele znanych utworów, takich jak: „Pieśń o Rolandzie”, dialog „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” czy „Kronika Galla Anonima” ma nieznanych autorów, jednak w gronie najważniejszych pisarzy średniowiecznych zdecydowanie należy wymienić takie postacie, jak: Heloiza (żona Piotra Abelarda), Józef Szkot czy Maksym z Saragossy. 

Literatura średniowiecza w Polsce

Polska literatura średniowieczna poruszała bardzo podobną tematykę, jak literatura europejska. Do czołowych twórców tego okresu należą, między innymi: Wincenty Kadłubek, duchowny i autor „Kronik Polski” oraz Jan Długosz – autor „Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego”. Jan Długosz, podobnie jak Wincenty Kadłubek, należał do stanu duchownego. W okresie średniowiecza w całej Europie duchowieństwo było jedną z najbardziej wykształconych warstw społecznych, dlatego naturalne jest, że wielu średniowiecznych pisarzy było duchownymi.

Do przykładów polskiej literatury średniowiecza należy zaliczyć takie dzieła, jak: „Bogurodzica”, „Lament świętokrzyski”, „Kronika konfliktu” Jana Długosza opisująca wojnę z zakonem krzyżackim czy „Psałterz floriański”. 

PODSUMOWUJĄC: literatura średniowiecza, podobnie jak literatura oświecenia i innych epok, miała ogromny wpływ na obraz współczesnej kultury. Najważniejszymi motywami, które najczęściej pojawiały się w ówczesnych utworach jest tematyka religijna oraz miłosna. Średniowieczni twórcy dużo miejsca poświęcali również kwestiom związanym ze śmiercią. Do najpopularniejszych gatunków literackich epoki średniowiecza, obok pieśni, należą kroniki oraz eposy rycerskie.