Rodzaje i gatunki literatury antycznej – przydatna pigułka wiedzy!

Jakie są początki literatury antycznej?

Jako okres literatury antycznej, jak sama nazwa wskazuje, określa się antyk, czyli epokę starożytną w Grecji i Rzymie (termin antyk używany jest tylko w odniesieniu do tych dwóch starożytnych państw). Za umowny koniec starożytności uznaje się często natomiast upadek cesarstwa zachodniorzymskiego, co miało miejsce w piątym wieku naszej ery. Nie ma jednak jednej daty, która byłaby odgórnie uznana przez specjalistów, jako przejście ze starożytności do średniowiecza, dlatego tak trudno określić ramy czasowe literatury antycznej. 

Początki literatury antycznej, czyli literatury starożytnych Greków i Rzymian, mają często swoje korzenie w mitologii, która w obu państwach była bardzo rozbudowana. Mity pozwalały ludziom zrozumieć otaczającą ich rzeczywistość, w tym również zjawiska pogodowe, wskazywały na propagowane formy zachowania itp. Warto zaznaczyć, że początkowo mity były przekazywane ustnie, podobnie jak wiele dzieł literackich. Jednocześnie rozpowszechniło się ich spisywanie, dzięki czemu przetrwały do czasów współczesnych. Wśród najważniejszych tematów literatury antycznej, podobnie zresztą jak w przypadku literatury średniowiecza, należy wymienić tematy związane z wiarą oraz religijnością. W literaturze antyku bardzo duże znaczenie miały także utwory traktujące o ówcześnie prowadzonych wojnach i bohaterskich postawach walczących żołnierzy. 

Cechy literatury antycznej

Jakie są podstawowe cechy charakterystyczne literatury antycznej, która bardzo różni się od literatury baroku lub innych epok? Poza tym, że literatura antyku nawiązywała często do mitologii (wiele antycznych dzieł bazuje na wydarzeniach lub postaciach znanych z mitów), warto wspomnieć również o tym, że w tym samym dziele literackim w epoce antyku bardzo często współistniały elementy święte, związane z wiarą w bóstwa oraz świeckie, czyli ludzkie. Oznacza to, że te dwie sfery mogły swobodnie koegzystować w obiegu jednego utworu. W literaturze tego okresu bardzo często pojawia się motyw człowieka mającego kontakt z bogami lub nadnaturalnymi istotami.

Przedstawiając charakterystykę literatury antycznej nie sposób nie wspomnieć o zasadzie mimesis, która dotyczy techniki, przy pomocy której w danym utworze odwzorowywana jest rzeczywiści. Należy jednocześnie zaznaczyć, że zasada ta nie oznaczała zawsze rzetelnego, autentycznego przedstawiania natury – bardzo często twórcy bowiem prezentowali rzeczywistość w jej wyidealizowanej formie. Dodatkowo, antyczni twórcy bardzo skrupulatnie dobierali język do opisywanej tematyki, co jest kolejnym wyznacznikiem literatury antycznej. Oznacza to, że jeśli w danym utworze była poruszana kwestia związana z religijnością, język musiał być formalny i ekstatyczny. 

Rodzaje literatury antycznej

To właśnie antykowi zawdzięczamy podział literatury (funkcjonujący zresztą do dzisiaj) na trzy rodzaje: lirykę, epikę oraz dramat. Liryka wzięła swoją nazwę od liry – instrumentu strunowego, który był bardzo popularny w starożytnej Grecji. Lira była często używana w charakterze akompaniamentu. Dramat to z kolei rodzaj literacki, który w epoce antyku znajdował swoje miejsce na deskach teatrów. To właśnie w czasie antyku miał miejsce rozkwit sztuki teatralnej.  

Gatunki literackie antyku

We współczesnej literaturze obserwuje się nadal nawiązania do literatury antycznej. Wiesz już, że to właśnie w tym okresie dokonano podziału literatury. Znasz już również główne cechy literatury antycznej, ale czy potrafisz wymienić najważniejsze gatunki literatury antycznej, które wówczas cieszyły się dużą popularnością? Wśród najważniejszych gatunków literackich stworzonych w antyku należy wymienić, między innymi, pieśni, eposy, elegie, komedie oraz tragedie. 

EPOS. Inaczej epopeja. Należy do epiki. Cechą charakterystyczną eposu jest występowanie konkretnych typów bohaterów. W Grecji i Rzymie eposy pisano heksametrem. Jest to jeden z najbardziej charakterystycznych gatunków literackich wywodzących się z antyku, który miał swoją kontynuację również w późniejszych epokach, na przykład w literaturze renesansu. 

ELEGIA. Kolejny gatunek literacki powstały w antyku, którego podstawowym wyznacznikiem jest tematyka – twórcy elegii poruszają kwestię, które zmuszają do rozwagi, kontemplacji i poważnego tonu. Tematyką elegii często jest śmierć, zakochanie itp. Do czołowych przedstawicieli tego gatunku literackiego w starożytnym Rzymie zdecydowanie można zaliczyć Owidiusza.

TRAGEDIA. Grecka tragedia to utwór przeznaczony do wystawiania na deskach teatrów, który wyróżniała konieczność posiadania określonej budowy. Elementem początkowym dla tragedii był prolog, a całą fabułę budowano na tak zwanym konflikcie tragicznym, który polegał na tym, że bohater tragedii walczył z losem (fatum), w związku z tym, niezależnie od wybranego rozwiązania, jego przeznaczeniem była porażka. W tragedii antycznej obowiązkowo pojawiał się chór, a jej podstawowym celem było wzbudzenie u widza katharsis. 

KOMEDIA. Greckie komedie bardzo często miały postać satyry, których przedmiotem były przywary i cechy ówczesnego społeczeństwa, zjawiska obyczajowe lub scena polityczna. Antyczna komedia, podobnie jak tragedia, wymagała obecności chóru. Charakter i tematyka komedii zmieniała się na przestrzeni lat – wyróżnia się komedię staroattycką, średnią i nową. 

PIEŚNI. Kolejna klasyka literatury antycznej. Pieśni mogły poruszać różną tematykę (zwykle jednak była to tematyka poważna), a ich przedstawianiu towarzyszyła muzyka. Pieśni stały się integralnym elementem późniejszych epok literackich, w tym, między innymi, literatury oświecenia. 

Najważniejsi twórcy literatury antycznej

Arcydzieła literatury antycznej do dzisiaj cieszą się dużą popularnością i na przestrzeni wieków inspirowały kolejnych twórców, mając ogromny wpływ na współczesną kulturę. Do najwybitniejszych przedstawicieli greckiej literatury antycznej należy oczywiście Homer – to on uważany jest za autora „Iliady” oraz „Odysei”, Safona – poetka, Sofokles – to za jego sprawą w greckiej tragedii pojawił się trzeci aktor (wcześniej było ich dwóch) oraz Eurypides. Wśród twórców rzymskiej literatury antycznej znajdują się takie znane postacie, jak: Horacy, Wergiliusz czy Owidiusz. Ich twórczość była na tyle znacząca, że nazwiska greckich i rzymskich pisarzy antycznych znamy do dzisiaj. 

Przykłady literatury antycznej

Do klasyki literatury antycznej zdecydowanie zalicza się „Iliadę” i „Odyseję” – eposy. „Iliada” opisuje dzieje wojny trojańskiej, natomiast „Odyseja” opowiada o powrocie Odyseusza do Itaki, już po zakończeniu wojny trojańskiej. Wymieniając najsłynniejsze dzieła literatury antycznej nie można zapomnieć o tragediach Sofoklesa – „Antygonie” oraz „Królu Edypie”. „Król Edyp” to jedna z najsłynniejszych greckich tragedii, w której na pierwszy plan wysuwa się motyw fatum – niezależnie od tego, jak Edyp pokieruje swoimi losami, jego życie jest determinowane przez klątwę. Fabuła „Antygony” rozpoczyna się natomiast po śmierci Edypa. Antygona, córka Edypa i Jokasty zostaje skazana na śmierć przez Kreona – władcę Teb, co prowadzi do tragicznych skutków.

PODSUMUJMY: literatura antyczna miała i nadal ma bardzo duży wpływ na współczesną kulturę. Wyrosła na gruncie przekazów ustnych i mitów, stając się, między innymi, jednym ze sposobów na propagowanie określonych postaw i wartości. Do najważniejszych gatunków popularnych w antyku zalicza się: epos, tragedię, komedię, pieśni oraz elegie. Cechą charakterystyczną literatury antyku jest natomiast dostosowanie języka do tworzonej treści i swobodna koegzystencja świata nadprzyrodzonego oraz ludzkiego w ramach jednego utworu.