Czym jest ballada i jak ją napisać?

Co to jest ballada?

Ballada to utwór łączący w sobie cechy epiki, liryki oraz dramatu. Gatunek powstał w oparciu o celtyckie pieśni w XII wieku w Anglii i Szkocji, jednak był chętnie podejmowany przez poetów na przestrzeni czasów, stopniowo ewoluując. Z czasem wzbudził zainteresowanie w wielu państwach Europy. Początkowo szkockie pieśni epickie oparte były na opowieściach ludowych i traktowały przede wszystkim o ludzkich uczuciach i namiętnościach, poruszając uniwersalne tematy i klasyczne problemy moralne. Stopniowe zwiększanie się warstwy epickiej doprowadziło do ukształtowania się ballady, chętnie wykorzystywanej we Włoszech i Francji w XIV i XV wieku. Również na tych terenach ballada przeżyła swoisty renesans w XIX i XX wieku, gdzie ukształtowały się charakterystyczne cechy ballady romantycznej. Do polskiej literatury trafiła dzięki Adamowi Mickiewiczowi, który swoim dziełem „Ballady i romanse” stał się prekursorem gatunku w Polsce. Początkowo źle przyjęte przez krytyków literackich, zyskały na popularności i stały się sztandarowym gatunkiem pierwszej fazy romantyzmu. Po upadku powstania listopadowego zaprzestano tworzenia ballad, koncentrując się na problematyce społecznej i narodowościowej; wzrost zainteresowania gatunkiem widać natomiast w Młodej Polsce, która powróciła do elementów baśniowych oraz fascynacji folklorem podhalańskim w literaturze. Powstały też jej nowe odmiany, jak ballada miejska czy złodziejska. Chętnie wykorzystywano ją również w kabarecie.

Jakie cechy posiada ballada?

Ballada  jest gatunkiem synkretycznym, to znaczy łączy w sobie cechy różnych rodzajów literackich. Z epiki zaczerpnięta została rozbudowana fabuła i obecność narratora, z liryki nastrojowość, konstrukcja oparta na bazie wiersza oraz silny nacisk położony na emocje bohaterów, a z dramatu – dialog i monolog jako główna forma wypowiedzi bohaterów i możliwość występowania didaskaliów. Ballada pisana jest językiem poetyckim, dominuje nastrój baśniowy i klimat budowany poprzez powtórzenia i stroficzność Całość zdarzeń i kontekst historii nie są wyjaśnione, więc klimat pozostaje tajemniczy, wręcz oniryczny.

Bardzo ważną rolę w balladzie odgrywają elementy nadprzyrodzone oraz istoty fantastyczne. Innym stałym elementem jest występowanie przyrody jako bohatera żywego, który może mieć duży wpływ na rozwój fabuły, symbolizuje ukryte siły mające wpływ na człowieka. Jeśli chodzi o bohaterów, nie posiadają oni rozbudowanej osobowości, reprezentują schematyczne przedstawienie postaci z dominującą jedną cechą. Ważna jest również ludowość – obecność mieszkańców wsi jako bohatera zbiorowego, symbolika ludowa, przysłowia oraz stylizacja językowa (w kierunku gwary lub mowy potocznej).

Przykłady ballad

Najbardziej znane ballady w Polsce zostały napisane przez Adama Mickiewicza i są to na przykład „Świteź”, „Świtezianka”, „Romantyczność”, „Lilie”. W późniejszych czasach ballady pisali między innymi Julian Tuwim („Wizyta”, „Śmierć Izaka Kona”, „Venus”, „Śmierć”), a także Bolesław Leśmian, Konstanty Ildefons Gałczyński, Aleksander Chodźko czy Władysław Syrokomla. W odpowiedzi na popularność tego gatunku powstawały również jej parodie, tworzone między innymi przez Juliusza Słowackiego czy Kornela Ujejskiego.

Jak napisać balladę?

Aby napisać balladę, warto zapoznać się z baśniami oraz legendami, szczególnie tymi mniej znanymi, lokalnymi dla danego obszaru. Istnieje wiele gawęd, które mogą stać się inspiracją dla własnej historii. Warto rozważyć, które fantastyczne istoty są odpowiednie dla naszej opowieści i jakie przesłanie będzie się z nią wiązać – wszakże ballada często przyjmuje wydźwięk moralizatorski, poruszając zagadnienia moralne i prezentując triumf dobra nad złem. Ważne jest użycie wielu środków stylistycznych oraz dialektyzacji, aby nadać jej poetyckość i lekkość formy.