Jakie są podstawowe cechy poszczególnych gatunków literackich?

Jakie są najważniejsze gatunki literackie?

Zanim powiemy więcej na temat cech gatunkowych poszczególnych gatunków literackich, spróbujmy je sobie wymienić. Najpierw zwróć jednak uwagę na to, że gatunek to nie to samo co rodzaj literacki. To właśnie w ramach konkretnego rodzaju wyróżnia się określone gatunki. Brzmi skomplikowanie? Już spieszymy z wyjaśnieniem: trzy główne rodzaje literackie to po prostu epika, liryka i dramat (możliwe, że to już wiesz ze szkolnych lekcji polskiego), a każdy z nich dodatkowo dzieli się na gatunki. Jak to wygląda w praktyce?

EPIKA. W tej grupie znajdują się przede wszystkim te utwory literackie, które są pisane prozą, czyli, między innymi: powieści, opowiadania, nowele, baśnie, pamiętniki itp. W epice zawsze pojawia się narrator: pierwszo- lub trzecioosobowy. 

LIRYKA. Utwory liryczne to przede wszystkim te, które charakteryzuje prezentowanie przeżyć, uczuć oraz emocji podmiotu lirycznego. Pojawiają się w nich również w dużym natężeniu różne środki stylistyczne, zwłaszcza przenośnie, pozwalające na obrazowe przekazanie konkretnych treści. Do tego rodzaju literackiego zalicza się na przykład: treny, pieśni, ballady, fraszki, sonety itp. 

DRAMAT. Utwory dramatyczne stanowią głównie sztuki teatralne, ale nie tylko – nie wszystkie sztuki są bowiem tworzone z myślą o wystawianiu ich na deskach teatru. W dramacie kluczowe znaczenie, poza wypowiedziami występujących w treści postaci, mają didaskalia, czyli poboczne informacje, pozwalające odbiorcy na lepsze zrozumienie toczącej się akcji. W ramach rodzaju literackiego, jakim jest dramat wyróżnia się głównie komedię, tragedię i tradikomedię.

Charakterystyczne cechy gatunków literackich

Wiesz już trochę więcej o poszczególnych rodzajach literackich oraz tworzących je gatunkach. Teraz czas przejść do zasadniczego tematu naszego wpisu, czyli cech poszczególnych gatunków literackich. Podpowiemy Ci, jakie środki językowe i rozwiązania fabularne są dla nich typowe. Oczywiście, skupimy się tylko na tych najbardziej istotnych, ponieważ gatunków funkcjonujących we współczesnej literaturze jest zbyt dużo, żeby merytorycznie odnieść się do każdego z nich. 

POWIEŚĆ. Gatunek zaliczany, jak wspomnieliśmy wcześniej, do epiki. Cechą charakterystyczną powieści jest fakt, że tego rodzaju utwory są pisane prozą. Poza tym wyróżnia je stosunkowo rozbudowana, często wielowątkowa akcja oraz duża liczba postaci, głównych i pobocznych. Historie przedstawiane w powieści mają swój początek, rozwinięcie i koniec, dzięki czemu czytelnik poznaje całościowy przebieg zdarzeń. Należy jednak zaznaczyć, że samo przedstawienie poszczególnych elementów opisywanej fabuły nie musi być zgodne z ich chronologią. Narrator w powieściach jest narratorem wszystkowiedzącym. Powieści zwykle operują narracją trzecioosobową, ale w tym gatunku literackim pojawia się też narracja pierwszo- oraz drugoosobowa. Warto również zaznaczyć, że powieści to zazwyczaj dłuższe utwory, co bezpośrednio wynika z ich wielowątkowości. 

OPOWIADANIE. Gatunek o zdecydowanie mniejszej objętości niż powieść, ale również pisany prozą. Opowiadania zazwyczaj skupiają się na pojedynczym wątku fabularnym, co oznacza również ograniczoną liczbę wprowadzanych do akcji postaci. W związku z tym, warto podkreślić, że pisanie opowiadań wymaga od autora bardzo dużego przemyślenia treści, którą musi skondensować w mniej pojemnej formie literackiej niż powieść. 

NOWELA. Nowela to prozatorski utwór, objętościowo podobny do opowiadania, ale różniący się od niego przede wszystkim bardziej sztywną, zamkniętą w określonych ramach konstrukcją. Cechą charakterystyczną tego gatunku literackiego jest minimalna liczba postaci, trzecioosobowa narracja oraz fabuła oscylująca wokół jednego wątku. Typowe dla noweli jest również opisanie przełomowego wydarzenia, mającego ogromny wpływ na życie głównych bohaterów. 

FRASZKA. Gatunek należący do liryki. Fraszka to niewielki utwór rymowany (w Polsce spopularyzowany w epoce renesansu za sprawą Jana Kochanowskiego). Ideą utworu jest przekazanie w kilku zdaniach konkretnej myśli, nauki czy morału. Błędnie często się zakłada, że fraszki mają wyłącznie dowcipną, humorystyczną tematykę. W praktyce fraszki poruszały wiele różnych kwestii, chociaż faktycznie największą popularnością cieszyły się utwory żartobliwe. 

TREN. Gatunek liryki – utwór żałobny, przedstawiający uczucia po stracie bliskiej osoby: rozpacz oraz smutek. Poza wyrażaniem żalu piszącego, w trenie powinny się znaleźć również informacje na temat zmarłego – jego zalet, dokonań itp.

SONET. Utwór zaliczany do liryki, charakteryzujący się przede wszystkim bardzo dużym nagromadzeniem środków stylistycznych. W przypadku sonetu na pierwszy plan wysuwa się dość sztywna budowa wiersza: razem czternaście wersów, dwa czterowiersze i dwa trzywiersze. 

KOMEDIA. Cechy charakterystyczne gatunku literackiego, jakim jest komedia zmieniały się na przestrzeni wieków – komedia wyrosła bowiem z tradycji teatralnych starożytnej Grecji. W przypadku komedii starożytnej elementem wyróżniającym był z całą pewnością język – charakterystyczny dla warstwy społecznej, z której wywodzili się bohaterowie. Co więcej, komedie wystawiane na deskach starożytnych teatrów często wyśmiewały określone zjawiska społeczne, zachowania itp.

TRAGEDIA. Starogrecką tragedię charakteryzowała zasada występowania trzech jedności: czasu, miejsca i akcji oraz konfliktu tragicznego, w którym bohater, niezależnie od tego, jakie decyzje i działania podejmie, zawsze stoi na z góry przegranej pozycji. Tragedie miały wywoływać u ich odbiorców katharsis, czyli oczyszczenie, możliwe dzięki wzbudzeniu konkretnych emocji.

PODSUMOWUJĄC: cechy gatunków literackich pozwalają jednoznacznie zakwalifikować konkretny utwór do określonej grupy. Liczba gatunków funkcjonujących we współczesnej literaturze jest bardzo duża, chociaż należy wspomnieć, że w konkretnych epokach literackich zwykle określone gatunki cieszyły się większą popularnością niż pozostałe. Co więcej, niektóre gatunki ewoluowały na przestrzeni wieków, w związku z czym dzisiaj mogą mieć odmienny charakter niż w przeszłości. 

Mamy nadzieję, że nasze wskazówki Ci pomogą! Jeżeli interesujesz się gatunkami literackimi, sprawdź, jakie lektury i pomoce szkolne możemy Ci zaproponować. Dodatkowo, w naszej ofercie znajdziesz także różnego rodzaju podręczniki szkolne. Książki są nowe lub używane – to Ty wybierasz rozwiązanie, które odpowiada Twoim oczekiwaniom.