Co to jest powieść reportażowa i jakie są jej cechy gatunkowe?

Co to jest powieść reportażowa?

Zastanawiając się nad definicją powieści reportażowej można śmiało ukuć stwierdzenie, że – jak sama nazwa wskazuję – jest to specyficzny mariaż powieści oraz reportażu. Pamiętaj, że powieść w ogólnym znaczeniu to utwór prozatorski o rozwiniętej, wielowątkowej fabule, w której występuje szeroka gama bohaterów. Do najsłynniejszych powieści należą chociażby takie tytuły, jak: „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa, „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego czy „Anna Karenina” Lwa Tołstoja. W przypadku powieści reportażowej, postacie będą natomiast postaciami realnymi.

Reasumując: odpowiadając na pytanie – co to jest powieść reportażowa – należy zaznaczyć, że ten specyficzny rodzaj powieści przemyca w sobie cechy reportażu. Dla jasności, zwróć uwagę na to, że najważniejsze cechy reportażu to przede wszystkim: autentyzm i obiektywizm przedstawianych zdarzeń, wypowiedzi itp.

Jakie są podstawowe cechy gatunkowe powieści reportażowej?

No dobrze, wiesz już, że powieść reportażowa to symbiotyczne współżycie powieści i reportażu, ale jakie są jej cechy charakterystyczne? Co wyróżnia powieść reportażową od reportażu i klasycznej powieści?

• Realizm wydarzeń i postaci. Powieść w ogólnym ujęciu z reguły przedstawia fikcyjne wydarzenia, które oczywiście mogą, ale nie muszą, być osadzone w historycznym tle. Przykładem są chociażby pisane ku „pokrzepieniu serc” powieści historyczne Henryka Sienkiewicza, które po mistrzowsku mieszały fikcję z prawdą historyczną, podnosząc na duchu Polaków pragnących odzyskania wolności. W przypadku powieści reportażowej, fundamentem, na którym bazuje autor jest natomiast realizm przedstawianych wydarzeń oraz postaci. Autor opisuje fakty, które rzeczywiście miały miejsce oraz prawdziwe postacie, chociaż w tym rodzaju powieści znajduję się często również miejsce dla fikcji. Ważnym wyróżnikiem jest jednak to, że, jeżeli autor zdecyduje się na jej wprowadzenie, fikcja zgrabnie łączy się z prawdą.

• Subiektywizm autora. Wcześniej wspomnieliśmy, że jedną z najważniejszych cech prawdziwego reportażu jest obiektywizm autora w przedstawianiu wydarzeń, postaci itp. W reportażach autorzy chcą możliwie jak najwierniej pokazać rzeczywistość i fakty. Nieco inaczej postawa autora może wyglądać w przypadku powieści reportażowej. Tutaj piszącemu wolno więcej – może w treści przemycać opis własnych odczuć, emocji, przekonań itp. Właśnie dlatego, powieść reportażowa może stać się niekiedy ciekawym źródłem informacji na temat autora.

Książka Melchiora Wańkowicza, jako przykład powieści reportażowej

Postaci Melchiora Wańkowicza nie trzeba chyba nikomu przedstawiać, prawda? To legenda polskiego dziennikarstwa i reportażu! Jego reportaż „Bitwa o Monte Cassino” (jedno z najbardziej znanych dzieł Wańkowicza) to przykład prawdziwej reporterskiej pracy i doskonałe źródło historycznej wiedzy. Jeżeli natomiast szukasz ciepłej opowieści, która jednocześnie jest doskonałą ilustracją życia inteligenckiej rodziny przed, w trakcie i po wybuchu II wojny światowej, koniecznie sięgnij po „Ziele na kraterze”. Melchior Wańkowicz opisuję w niej życie swoje i swoich najbliższych na tle burzliwych losów Polski, co sprawia, że historia Wańkowicza przybiera w pewnym wymiarze uniwersalny charakter. Wielu Polaków nadal ma w swojej rodzinie osoby, które w jakiś sposób dotknęła wojenna zawierucha. Starsza córka Wańkowicza – Krystyna, zginęła w Powstaniu Warszawskim. W słynnym „domeczku” Wańkowiczów na warszawskim Żoliborzu zdecydowanie poczujesz się jak u siebie!

Ale, po krótkiej dygresji, wróćmy do głównego tematu, czyli powieści reportażowej. Jej przykładem jest jedna z najbardziej znanych książek Melchiora Wańkowicza, która zdecydowanie zasługuję na Twoją uwagę – „Na tropach Smętka”. Melchior Wańkowicz, jeszcze przed rozpoczęciem II wojny światowej, razem ze swoją młodszą córką – Martą, odbywa prawdziwą eskapadę po Prusach Wschodnich. Jednak opis rodzinnej podróży to nie jedyna tematyka poruszana przez Wańkowicza. Autor podejmuje bowiem ważne społecznie tematy, pokazując, jak przed wybuchem II wojny światowej wyglądały relacje pomiędzy mieszkańcami Mazur.

W tym okresie Mazury były zamieszkiwane zarówno przez osoby mówiące po polsku, jak również mieszkańców mający pochodzenie niemieckie, co było źródłem napięć. Wańkowicz nie ogranicza się jednak wyłącznie do opisu ówczesnych stosunków społecznych na terenie Mazur, ale sięga głębiej, analizując wiele historycznych faktów, które pozwalają lepiej zrozumieć przedwojenne interakcje lokalnych społeczności. To niesamowita książka, którą zdecydowanie musisz bliżej poznać i jeden ze sztandarów powieści reportażowej. Kajakowa wyprawa Wańkowicza i jego córki to pretekst do głębszych rozważań, dzięki którym łatwiej zrozumiesz skomplikowane dzieje Mazur. Dzisiaj, kiedy Mazury znajdują się w granicach Polski, to ciekawy sposób na to, żeby lepiej zaznajomić się z historię tego regionu.

PODSUMUJMY: powieść reportażowa to bardzo zgrabne połączenie cech powieści i reportażu. W przypadku powieści reportażowej jest miejsce i na prawdę historyczną, i na fikcję, chociaż autor nie musi decydować się na jej wprowadzenie. Czytając powieści reportażowe możesz więc zaobserwować realizm przedstawionych wydarzeń i postaci, ale z drugiej strony, musisz liczyć się również z tym, że autor ma możliwość przemycenia elementów fikcyjnych. Jednocześnie, warto zaznaczyć, że powieść reportażowa dopuszcza subiektywizm piszącego, który może się podzielić z czytelnikiem własnymi emocjami.