Cechy powieści realistycznej, czyli życie zwykłego człowieka w centrum literackich zainteresowań. Co wyróżnia powieść realistyczną na tle całego gatunku?

Definicja powieści realistycznej: co to jest i jakie tytuły można uznać za sztandarowe przykłady tego rodzaju powieści?

Zanim odpowiemy na pytanie o cechy powieści realistycznej, zacznijmy od podstaw i wyjaśnijmy co to jest powieść? W ogólnym ujęciu, powieść to gatunek literacki, którego cechą charakterystyczną jest przedstawienie wielowątkowej fabuły, uwzględniającej dużą liczbę bohaterów. Krótka definicja powieści realistycznej wskazuje natomiast na szczególne zainteresowanie konkretnym rodzajem bohatera, który zazwyczaj był typowym przedstawicielem danej społeczności. Jak sama nazwa wskazuje, powieść realistyczna stawia przede wszystkim na autentyczność. W związku z tym, nie ma w niej miejsca na elementy fantastyczne, hiperbole czy przekłamania historyczne.

Jakie są podstawowe cechy powieści realistycznej?

Za przykład powieści realistycznej może posłużyć chociażby „Lalka”, jedna z najbardziej popularnych książek Bolesława Prusa, która weszła do kanonu lektur szkolnych. Na jej przykładzie łatwo można omówić najbardziej charakterystyczne cechy gatunkowe powieści realistycznej. 

• Autentyczny główny bohater z krwi i kości, będący reprezentantem konkretnej warstwy społecznej. Wokulski pochodzący ze zubożałej rodziny szlacheckiej walczył z trudnościami materialnymi, którym kres położyło małżeństwo z właścicielką sklepu. Chcąc zaskarbić sobie względy arystokracji, której reprezentantką była nowa miłość Wokulskiego – Izabela Łęcka, mężczyzna wyjeżdża w celach zarobkowych. Bolesław Prus doskonale zobrazował nie tylko postać Wokulskiego, człowieka z ambicjami, który ciężką pracą pomnaża swoją fortunę, ale wiele uwagi poświęcił wiernemu odwzorowaniu ówczesnych zależności gospodarczych i społecznych, nie bojąc się podejmowania trudnych tematów. 

• Prezentacja pełnego obrazu społeczeństwa, zgodna z prawdą historyczną. Historia Wokulskiego to świetny pretekst dla pokazania szerszego obrazu polskiego społeczeństwa końca dziewiętnastego stulecia, które tworzyli nie tylko Polacy, ale również Żydzi i Niemcy. Poza tym, Bolesław Prus zestawił w swojej poświęci również dwie warstwy społeczne charakterystyczne dla tego okresu historycznego: mieszczaństwo oraz arystokrację. Przedstawicielem mieszczaństwa był oczywiście Wokulski, natomiast arystokrację reprezentowała, między innymi, Izabela Łęcka.

Elementy powieści realistycznej: co koniecznie musi się znaleźć w jej treści?

Bohaterowie w powieści realistycznej nie są sztucznie wykreowani – każdy z nich jest autentyczny, dlatego ma zarówno wady, jak i zalety. To właśnie rzeczowość, pragmatyczność oraz odbicie prawdziwych ludzkich cech ma największe znaczenie w konstruowaniu powieściowego świata. Wymieniając cechy powieści realistycznej nie można zapomnieć o narratorze. W tym przypadku narracja odbywa się w trzeciej osobie. Narrator jest narratorem wszechwiedzącym, co daje czytelnikowi lepszy pogląd na opisywane zdarzenia oraz przeżycia wewnętrzne bohaterów. Cechą charakterystyczną narracji jest także jej bezstronność. W powieści realistycznej nie ma miejsca na tworzenie nierealnych scenariuszy wydarzeń. Cała oś fabularna ma być możliwie jak najbardziej zgodna z rzeczywistością. Reasumując, w treści powieści muszą znaleźć się tylko takie wydarzenia, które mogą mieć realnie miejsce, a podstawą narracji jest wszechwiedzący i bezstronny narrator trzecioosobowy (abstrakcyjny). 

Podsumujmy: co to jest powieść realistyczna? Jej cechą charakterystyczną jest realizm, zarówno w odniesieniu do przedstawianych postaci, zdarzeń, jak również portretowanego społeczeństwa. Autentyczne przedstawienie życia głównych bohaterów w kontekście szerszej perspektywy społecznej sprawia, że powieść realistyczna może być bardzo cennym źródłem informacji dla osób, które poszukują informacji na temat prawdziwego życia w konkretnym okresie historycznym.