Czym jest motyw literacki theatrum mundi?

Na czym polega motyw theatrum mundi w literaturze?

Motyw theatrum mundi w literaturze to nic innego, jak interpretacja życia człowieka i otaczającej go rzeczywistości, jako spektaklu teatralnego, w którym ludzie mają do odegrania konkretną rolę. Oznacza to, że człowiek jest aktorem, w związku z czym nie ma dużego wpływu na swoje losy – musi tylko postępować zgodnie z odgórnie narzuconą mu kreacją. Topos świata, jako teatru cechuje się więc przekonaniem, że pojedyncza osoba nie jest w stanie decydować o tym, jak potoczy się jej życie, którego koleje zostały wytyczone przez reżysera sztuki – bardzo często w tej roli literaci widzieli nikogo innego, jak Boga. Motyw teatru pojawiający się w literaturze często szedł więc w parze z opinią, że życie ludzkie jest przede wszystkim zabawką w rękach siły wyższej. Koncepcja zdecydowanie pesymistyczna, ponieważ takie pojmowanie ludzkiego życia wykluczało posiadanie przez człowieka jakiejkolwiek mocy sprawczej lub przynajmniej bardzo ograniczało jego autonomię jako jednostki.

Topos theatrum mundi w literaturze różnych epok

Topos theatrum mundi w literaturze swoimi korzeniami sięga aż do czasów antycznych. W mitach starożytnych Greków często przewijało się fatum – przeznaczenie, wydany na ludzi „wyrok” boski, przed którym absolutnie nie można uciec, pomimo usilnych prób przechytrzenia losu. Fatum pojawia się, między innymi, w micie o Achillesie. Matka Achillesa, chcąc zapewnić dziecku bezpieczeństwo, zanurzyła jego ciało w rzece Styks, ale trzymała go zapięte, która w związku z tym nie była chroniona – stąd zresztą wzięło się powiedzenie „pięta achillesowa”. Istniała przepowiednia, że Achilles musi wziąć udział w walkach pod Troją, ponieważ inaczej Achajowie nie będą mogli zwyciężyć. Mimo starań matki, która ukryła syna, wziął udział w wojnie trojańskiej i, tak jak głosiła przepowiednia, zginął, raniony w piętę. Jego matka – Tetyda zrobiła wiele, żeby zagwarantować synowi bezpieczeństwo, ale przeznaczenie okazało się silniejsze.

 

Topos theatrum mundi jest obecny w literaturze różnych epok. Biorąc pod uwagę fakt, że pojawiał się już w czasach antycznych, zrozumiałe jest, że kontynuowano go w epoce renesansu, która fascynowała się kulturą starożytnej Grecji i Rzymu. Do najsłynniejszych dzieł realizujących topos życia teatru należy fraszka autorstwa Jana Kochanowskiego – „Człowiek boże igrzysko”. Już sam tytuł wskazuje, że autor uważa człowieka za zabawkę w rękach boga. Jan Kochanowski wspomina, że ludzie są nieskromni, hardzi i wyniośli, uważają siebie za podobnych do Boga, ale zapominają, że tak naprawdę mają tylko określoną rolę do odegrania i z Bogiem absolutnie nie mogą się równać.

 

Topos theatrum mundi cieszył się dużym zainteresowaniem również wśród twórców barokowych, którzy w swojej twórczości dużo miejsca poświęcali przemijaniu i nieuchronnej śmierci człowieka, co nierozerwalnie doprowadzało do osoby Boga, który miał mieć rozstrzygającą rolę dla ludzkich losów. Motyw świata teatru jest bardzo dobrze widoczny, na przykład, w utworze „Człowiek igrzysko boże” Wacława Potockiego, jednego z najbardziej znanych poetów polskiego baroku, który porównuje świat do szachownicy, a ludzi do szachów, o które rywalizuje dobro i zło. 

 

PODSUMOWUJĄC: theatrum mundi to topos literacki realizowany przez twórców różnych epok, który polegał na wyobrażaniu sobie świata, jako wielkiego teatru, a ludzi w charakterze aktorów, odgrywających z góry przygotowane dla nich role.