25 maja 2022

Elementy fantastyczne w literaturze

5 min

Świat literacki pełnymi garściami czerpie z fantastyki, nawet jeżeli sama powieść, opowiadanie lub nowela nie do końca wpisuje się w ramy wytyczone przez ten gatunek. Najlepsze książki fantasy od lat są inspiracją dla innych twórców oraz sektora filmowego. Podobnie jak literatura grozy. W tym artykule omówimy elementy fantastyczne w literaturze i podamy przykładu utworów, w których można je zauważyć. Ciekawy(a)? Zapraszamy do dalszej lektury.

Elementy fantastyczne w lekturach

Wiesz już, co dają elementy fantastyczne w utworze literackim, ale czy potrafisz wymienić lektury, w których autorzy wykorzystali tego rodzaju motywy? W przypadku literatury polskiej, elementy fantastyczne w lekturach pojawiają się przede wszystkim w okresie romantycznym. Dlaczego? Romantyzm oznaczał w polskiej literaturze zainteresowanie ludowością, dlatego twórcy chętnie wracali „do korzeni”, korzystając z motywów znanych z podań oraz baśni.

„Balladyna” Juliusz Słowacki. W dramacie romantycznym Słowackiego elementem fantastycznym jest na przykład Goplana – wodna nimfa, królowa jeziora Gopła. Balladyna na znak popełnionej zbrodni nie może pozbyć się z czoła krwawej plamy, co w rzeczywistości nie mogłoby mieć miejsca. Kobiecie ukazuje się również duch Aliny – zamordowanej siostry. Ostatecznie Balladyna ginie rażona piorunem.
„Dziady” Adam Mickiewicz. W drugiej części „Dziadów” Mickiewicz opisuje tytułowy obrzęd. Wieśniakom, którzy biorą udział w obrzędzie, ukazuje się gromada duchów. Pojawienie się zjaw jest dla autora pretekstem do przekazania ważnych prawd i potępienia określonych postaw, za które duchy muszą pokutować.
„Mistrz i Małgorzata” Michaił Bułhakow. Słynna powieść Bułhakowa jest naszpikowania elementami fantastycznymi: mówiący kot – Behemot, Małgorzata, która lata na miotle, jeden z bohaterów zmieniony w wampira, inny w świnię, magiczne sztuczki w czasie występów świty Wolanda i przede wszystkim – sama świta. Przykłady można mnożyć, mimo że książka nie jest typową powieścią fantastyczną.

Zobacz także: jaka jest różnica między baśnią a bajką? Wyjaśniamy!

Elementy fantastyczne w literaturze: przykłady

Szukasz przykładów elementów fantastycznych w literaturze? Znajdziesz je między innymi w słynnym dramacie Stanisława Wyspiańskiego – „Weselu”. Autor opisuje w nim z pozoru całkiem zwyczajne i prozaiczne wydarzenie, jakim jest przyjęcie weselne. W fabułę Wyspiański wplata również ponadnaturalne postacie symboliczne takie jak: chochoł, widmo, czarny rycerz, upiór Jakuba Szeli czy Wernyhora. Poza okresem romantyzmu, to właśnie w epoce Młodej Polski, literatura polska często wykorzystywała motywy fantastyczne, żeby podkreślić wymowę utworów.

„Makbet” – tragedia Williama Szekspira – to kolejny przykład zastosowania elementów fantastycznych w literaturze. Przyszłość tytułowego Makbeta, jednej z głównych postaci utworu, przepowiadają trzy wiedźmy. Później Makbetowi ukazuje się duch jego przyjaciela – Banka, którego mężczyzna kazał zamordować.

Elementy fantastyczne można powszechnie spotkać również w utworach, które wpisują się w gatunek fantastyki. Przykłady?

Seria książek o Harrym Potterze. J. K. K. Rowling przedstawia zarówno magiczne zdolności bohaterów, jak również ponadnaturalne zjawiska i stworzenia (skrzaty, duchy, wilkołaki itp.).
Trylogia „Władca Pierścieni”. Podstawowymi elementami fantastycznymi w powieściach J. R. R. Tolkiena są zdolności magiczne, obecność elfów, krasnoludów, Hobbitów, orków itp., ale przede wszystkim – Tolkien od początku zbudował własny świat, z jego indywidualną historią. Tolkien posunął się zresztą o krok dalej i stworzył całkowicie sztuczny język i mitologię Śródziemnia.
„Pieśń lodu i ognia” G. R. R. Martina. Kolejna seria książek w naszym zestawieniu. Tutaj, podobnie jak w przypadku “Władcy Pierścieni”, czytelnik trafia do innego uniwersum zaprojektowanego w całości przez autora. Jako elementy fantastyczne pojawiają się, między innymi, smoki oraz tajemnicze postacie Innych, przychodzących zza Wielkiego Muru.

Fabuła powieści czy opowiadań fantastycznych, jak można łatwo zauważyć, albo jest osadzona w świecie rzeczywistym, w którym tylko pojawiają się nadnaturalni bohaterowie, wydarzenia czy miejsca, ale może być również w całości, od podstaw stworzona przez autora. Wówczas czytelnik poznaje zupełnie inne światy, o własnym układzie kontynentów, historii itp. W przypadku innych gatunków literackich, jeżeli pojawiają się elementy fantastyczne, są one skompilowane z rzeczywistością.

PODSUMOWUJĄC: elementy fantastyczne pojawiają się w utworach pochodzących z różnych epok literackich. Cele wprowadzania ponadnaturalnych wątków są różne. Czasami, tak jak w „Weselu” Wyspiańskiego mają one znaczenie symboliczne, ale często ich rolą jest podkreślenie wymowy dzieła, wzbogacenie artystyczne lub po prostu zainteresowanie czytelnika czy możliwość dowolnego rozwoju przedstawianego wątku, bez konieczności dbania o prawdopodobieństwo zdarzeń. Motywy fantastyczne mogą być „przemycane” w postaci ponadnaturalnych bohaterów, o nietypowych zdolnościach, miejsc lub wydarzeń.