Realizm w literaturze. Jakie są cechy charakterystyczne tego kierunku?

Co to jest realizm w literaturze?

Definicja realizmu w literaturze bazuje przede wszystkim, jak sama nazwa wskazuje, na wiernym odwzorowaniu rzeczywistości. Co to oznaczało w praktyce? Zadaniem autora było możliwie jak najbardziej rzetelna obserwacja świata, który miał być odmalowany w przygotowywanym dziele literackim. W kierunku, jakim był realizm nie było miejsca na nieprawdopodobne elementy fabularne, wręcz przeciwnie – autorzy musieli bazować na zebraniu możliwie jak największej liczby informacji na temat opisywanych postaci, środowiska itp., co pozwalało im na zastosowanie fabularnej prawdziwości.

W literaturze realistycznej nie było miejsca na jakiekolwiek nieścisłości. Realizm, jako kierunek literacki, bardzo dużo popularnością cieszył się w II połowie XIX wieku, a pojawiać na „scenie” literackiej zaczął się już w latach 50. Kolebką realizmu była Francja, ale sam kierunek zaczął być popularny również w pozostałych krajach europejskich, w tym także w Polsce. 

Zobacz także: Surrealizm w polskiej literaturze: jakich twórców można zaliczyć do najwybitniejszych przedstawicieli tego nurtu?

Jakie są podstawowe cechy realizmu w literaturze?

Wyjaśniliśmy już, czym jest realizm, jako kierunek w literaturze i jakie są jego korzenie. Teraz czas na to, żeby odpowiedzieć na pytanie, na czym w zasadzie realizm polega? W literaturze tego kierunku da się wyodrębnić kilka charakterystycznych identyfikatorów. Warto zaznaczyć, że tym okresie pierwsze skrzypce grała przede wszystkim powieść – gatunek literacki, który gwarantował pisarzom największe pole rozwoju fabuły. W takim razie, jakie są podstawowe cechy realizmu w literaturze?

• Trzecioosobowy, obiektywny narrator. W literaturze realistycznej narrator nie wydawał własnych opinii, osądów itp. Jego zadaniem było jedynie możliwie jak najbardziej autentyczne przedstawienie wydarzeń opisywanych w powieści. 
• Sumienność i drobiazgowość opisu. Pisarze tworzący w nurcie realizmu bardzo dużą wagę przywiązywali do możliwie jak najbardziej wiernego odtworzenia rzeczywistości, co przekładało się na wykorzystanie w pisanych tekstach dużej ilości drobiazgów dotyczących konstrukcji fabuły i postaci.
• Realizm języka. Język wykorzystywany w dziełach literackich nurtu realistycznego musiał być wiernym odwzorowaniem języka warstw i grup społecznych opisywanych przez twórcę, co z kolei wymagało wnikliwych analiz.
• Konieczność prawdopodobieństwa. Wszystkie wydarzenia przedstawiane w utworach z nurtu realizmu musiały mieć prawdopodobny charakter, czyli musiała istnieć rzeczywista, realna możliwość, że dana okoliczność mogłaby wydarzyć się w prawdziwym życiu. Każde wydarzenie wplecione w fabułę utworu musi wynikać z innego zjawiska.

Warto pamiętać, że naturalizm w literaturze polskiej i europejskiej, mimo że często mylony z realizmem, to zupełnie odmienny kierunek, chociaż jednocześnie te dwa nurty wiele ze sobą łączy, a sam naturalizm wywodzi się bezpośrednio właśnie z realizmu. Naturalizm jednak na ukazywaniu trudnej strony ludzkiej egzystencji, w naturalistyczny, dokładny sposób.

Realizm w literaturze: przykłady

Jakie są najważniejsze przykłady realizmu w literaturze? Do grona przedstawicieli realizmu w literaturze zagranicznej zalicza się takie nazwiska, jak Charles Dickens, Honoriusz Balzak czy Stendhal, Nikołaj Gogol. Wśród najwybitniejszych dzieł w literaturze realizmu należy wymienić, między innymi, takie tytuły, jak: „Klub Pickwicka” Charlesa Dickensa, „Czerwone i czarne” Stendhala oraz „Ojciec Goriot” Honoriusza Balzaka.

Zobacz także: Czym jest perswazyjna funkcja języka?

Przedstawiciele realizmu w literaturze polskiej

Jak wygląda realizm w literaturze polskiej? Jakie utwory są sztandarowymi przykładami tego kierunku literackiego? Wśród polskich przedstawicieli literatury realizmu należy wymienić przede wszystkim Bolesława Prusa i jedno z jego najsłynniejszych dzieł, czyli powieść „Lalka”, która poza wątkiem głównego bohatera – Wokulskiego – stanowi również bardzo interesujący obraz życia ówczesnego społeczeństwa polskiego, zwłaszcza arystokracji. Poza tym, twórcy polskiego realizmu to również Eliza Orzeszkowa oraz Henryk Sienkiewicz. W Polsce realizm był zresztą nierozerwalnie związany z epoką pozytywizmu. 

Podsumowując: realizm w literaturze polegał przede wszystkim na możliwie jak najbardziej prawdziwym przedstawieniu opisywanej rzeczywistości – fabuła utworu musiała mieć pokrycie w faktach, a wszystkie wydarzenia przedstawione przez pisarza powinny być prawdopodobne.