18 lipca 2022

Motyw przemijania w literaturze

4 min

W literaturze – zarówno polskiej, jak i zagranicznej – na przestrzeni lat popularnością cieszyły się różne motywy literackie, chętnie wykorzystywane przez twórców. Jednym z nich jest przemijanie. W tym artykule wyjaśnimy, co to jest motyw przemijania w literaturze i jakie utwory mogą posłużyć jako przykład jego wykorzystania.

Czym jest motyw przemijania?
Motyw przemijania w literaturze – przykłady
Motyw przemijania w lekturach
Motyw przemijania a teksty kultury
Motyw przemijania w Biblii

Czym jest motyw przemijania?

Przemijanie w literaturze jest przedstawiane na wiele różnych sposobów. Jedną z metod wykorzystania tego motywu stanowi upływ czasu w literaturze, często opisujący kruchość ludzkiego istnienia, śmierć lub ulotność pewnych uczuć i stanów. Motyw przemijania czasu pokazuje, że niektóre emocje i przede wszystkim – relacje nie są na stałe, ale podlegają ciągłym wpływom. Innymi słowy, przemijanie w literaturze niejedno ma imię i może być motywem pokazującym konieczność utraty czegoś cennego: młodości, zdrowia itp. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na motyw marności – vanitas, popularny w baroku, demonstrujący, jak bardzo „marne”, przemijające są dobra doczesne.

Motyw przemijania w literaturze – przykłady

Przykłady wykorzystania motywu przemijania w literaturze można mnożyć. Nic dziwnego – samo przemijanie i upływ czasu to temat, który żywo dotyczy w zasadzie każdego człowieka, bez względu na to, czym się na co dzień zajmuje czy jaki jest jego status majątkowy. W jakich utworach przedstawione jest przemijanie czasu w literaturze?

Motyw przemijania w lekturach

Motyw przemijania pojawia się w lekturach. Przykładem może być chociażby słynna epopeja narodowa autorstwa wieszcza Adama Mickiewicza – „Pan Tadeusz”. Autor pokazuje w nim „kraj lat dziecinnych”, ukazując w ten sposób silną tęsknotę za miejscami z czasów dzieciństwa. Sam dwór w Soplicowie jest opisywany niemal jak Arkadia – idealna kraina sielankowej szczęśliwości. Przemijanie jako odniesienie do śmierci w lekturach szkolnych jest widocznym motywem w znanym, średniowiecznym dialogu o charakterze moralistycznym – „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze śmiercią”. Niestety, nie znamy jego autora. W dialogu pojawia się motyw danse macabre (tańca śmierci). Utwór traktuje o tym, że każdy człowiek, niezależnie od tego jakiego jest stanu, umrze, pokazując w ten sposób przemijanie życia doczesnego.

Motyw przemijania a teksty kultury

Motyw przemijania w tekstach kultury można zauważyć na przykład w trylogii „Władca Pierścieni” J.R.R. Tolkiena. Elfy, które dotychczas przewodziły Śródziemniu, oddają tę rolę ludziom, a same odchodzą na Zachód, do Amanu. Motyw przemijania da się zauważyć również w wierszu noblistki – Wisławy Szymborskiej „Nic dwa razy”, w którym autorka twierdzi, że „nic dwa razy się nie zdarza”, każde wydarzenie ma swój koniec, a wszystko ostatecznie przemija. Podobną wymowę ma jedna z najbardziej znanych fraszek autorstwa Jana Kochanowskiego – „O żywocie ludzkim”. Kochanowski pisze, że wszystko minie jak polna trawa: pieniądze, uroda, sława.

Motyw przemijania w Biblii

Motyw przemijania realizowany jest także w Biblii. Przykładem może być chociażby „Księga Koheleta”, pochodząca ze Starego Testamentu, która realizuje motyw vanitas i pokazuje, że rzeczy doczesne w rzeczywistości są marnością, jeżeli porównać je z życiem wiecznym, czekającym człowieka po śmierci. Poza tym motyw przemijania widać również w momencie, w którym Biblia opowiada o grzechu popełnionym przez pierwszych ludzi – Adama i Ewę – którzy od tego momentu zostali wygnani z Raju i stali się śmiertelni.