5 kwietnia 2022

Motyw deesis. Co to jest?

Na przestrzeni wieków w sztuce i literaturze konkretnych okresów pojawiały się charakterystyczne dla nich motywy. Przykładem może być chociażby motyw vanitas (marność), który był szczególnie popularny w czasie baroku lub motyw theatrum mundi, bardzo widoczny, na przykład, w słynnej „Lalce” Bolesława Prusa. W tym artykule zajmiemy się natomiast motywem deesis. Wyjaśnimy co to jest oraz jak wykorzystywano go w literaturze i sztuce. Ciekawi? Zachęcamy do lektury!

Na czym polega motyw deesis w literaturze?
Jak jest wykorzystywany motyw deesis w sztuce?
Motyw deesis w tekstach kultury i sztuce – historia
Motyw deesis: przykłady

Na czym polega motyw deesis w literaturze?

Motyw deesis w literaturze oznacza przedstawianie w utworach literackich i dziełach sztuki trzech postaci: Jezusa Chrystusa, Maryi oraz Jana Chrzciciela. Maryja oraz Jan Chrzciciel mieli przede wszystkim wypraszać u Chrystusa określone dary. Innymi słowy, pełnili funkcję wstawienniczą, ujmując się za modlącymi się wiernymi. Samo słowo deesis pochodzi natomiast z języka greckiego i oznacza w przełożeniu na język polski prośbę, co zresztą najlepiej oddaje charakter tego motywu.

Jak jest wykorzystywany motyw deesis w sztuce?

Motyw deesis pojawiał się wprawdzie w utworach literackich, ale najbardziej widoczny jest jednak w sztuce. Deesis to często wykorzystywany sposób przedstawiania Jezusa w ikonografii oraz szeroko pojętym malarstwie sakralnym, zdobiącym świątynie chrześcijańskie. Obrazy zgodne z motywem deesis zawsze umieszczają postać Jezusa Chrystusa w centrum kompozycji. Ikona deesis, podobnie jak motyw wykorzystywany w literaturze, prezentowała Maryję i Jana Chrzciciela, jako postacie, które mogłyby wyjednać u Boga określone dary. Zdarza się, w motyw deesis był wykorzystywany również w uzupełnieniu o innych świętych. Warto zaznaczyć, że także współcześnie w kościele katolickim w modlitwach częste jest proszenie postaci świętych o wstawiennictwo u Boga w związku z konkretnymi prośbami wiernych.

Motyw deesis w tekstach kultury i sztuce – historia

Motyw deesis pojawia się zarówno w tekstach kultury, jak i w sztuce sakralnej – to już wiecie. Warto jednak zaznaczyć, że jego korzenie sięgają natomiast średniowiecznego wschodu, ale sposób przedstawiania Jezusa Chrystusa w centrum i Maryi oraz Jana Chrzciciela po jego bokach przedostał się również do Polski i wyrastał z przekonania, że łatwiej wyprosić określone łaski przez wstawiennictwo postaci bliskich Jezusowi. Generalnie największą popularność motywu deesis wyznacza się na okres średniowiecza, również z uwagi na centralną pozycję wątków religijnych w ówczesnej twórczości kulturalnej. Co ciekawe, motyw deesis jest wykorzystywany także we współcześnie tworzonych ikonach.

Motyw deesis: przykłady

Wśród najpopularniejszych przykładów wykorzystania deesis w polskiej literaturze wymienia się „Bogurodzicę”, średniowieczną pieśń nieznanego autorstwa. W „Bogurodzicy” podmiot liryczny, czyli wierni chrześcijanie, zwraca się do Maryi z prośbą o wstawiennictwo do Jezusa Chrystusa oraz bezpośrednio do Jezusa, powołując się także na osobę proroka Jana Chrzciciela, który ochrzcił Jezusa w Jordanie. „Bogurodzica” należy do grupy, jaką są lektury omawiane w polskich szkołach i jest jednym z najważniejszych zabytków języka polskiego, doskonale zachowującym jego średniowieczny obraz. Motyw deesis jest ponadto widoczny także w malarstwie sakralnym wieku zabytkowych świątyń chreścijańskich.