Co to jest przypis?

Czym jest przypis?

Najprościej mówiąc, przypis to uwaga, komentarz, objaśnienie dodane do głównego tekstu publikacji, najczęściej książki, artykułu czy prezentacji multimedialnej. Przypisy mogą być wprowadzane do dzieła na różnym etapie jego kształtowania – może dodać je sam autor już w trakcie jego tworzenia; mogą one zostać stworzone przez redaktora prowadzącego książkę w wydawnictwie; zdarza się także, że sięga po nie tłumacz, pracujący nad przekładem książki dziesiątki (a nawet setki!) lat po jej powstaniu. Przypisy najczęściej umieszcza się na dole strony, na końcu rozdziału lub na końcu książki, a w określonych przypadkach (tzw. przypisy harwardzkie) mogą pojawić się także w tekście głównym. Ile przypisów powinno znaleźć się w książce lub pracy licencjackiej? Odpowiedzią na to pytanie nie jest niestety konkretna liczba. Powinny pojawić się one wszędzie tam, gdzie są konieczne, a o tym – w kolejnym akapicie.

Dowiedz się, kiedy podajemy przypisy

Zdarza się, że studenci niektórych kierunków (zwłaszcza niehumanistycznych) po raz pierwszy stają przed koniecznością sporządzania przypisów dopiero przy składaniu pracy zaliczeniowej z jakiegoś przedmiotu lub nawet podczas pisania pracy licencjackiej, inżynierskiej lub magisterskiej. Wykładowca lub promotor wymaga pracy z przypisami, a nie jesteś pewien, kiedy powinieneś je stosować? Bez paniki – podpowiadamy, że powinieneś po nie sięgnąć:

• kiedy dosłownie cytujesz czyjąś wypowiedź lub fragment publikacji (musisz podać źródło cytatu),

• kiedy odwołujesz się do wyników badań, przemyśleń, dorobku intelektualnego konkretnej osoby lub osób (jeśli nie jesteś autorem przywoływanej tezy, również powinieneś wskazać jej twórców),

• kiedy chcesz uzupełnić tekst o jakieś dodatkowe wyjaśnienia, które nie są jednak na tyle istotne, aby zamieścić je w tekście głównym (np, wyjaśnić w pracy literaturoznawczej, co oznacza obco brzmiący motyw vanitas lub motyw stabat mater dolorosa) – możesz zamieścić je w przypisie dolnym.

Pamiętaj, że poprawnie wykonane przypisy są nieodzowne w publikacjach naukowych. Ich stosowanie zapobiega niepożądanym zjawiskom, takim jak przywłaszczanie cudzej własności intelektualnej, plagiat lub – znacznie trudniejszy do wychwycenia – autoplagiat.

Najczęstsze rodzaje przypisów

Najczęściej dzielimy przypisy ze względu na funkcję, którą pełnią. I tak rozróżniamy przypisy:

• bibliograficzne,

• rzeczowe,

• słownikowe (terminologiczne).

Podczas pisania pracy licencjackiej lub magisterskiej z pewnością najczęściej zetkniesz się z przypisami bibliograficznymi. Służą one do wskazania źródła cytowanego tekstu lub przytaczanej myśli, przy czym źródło to może mieć różny charakter; od książki, artykułu w czasopiśmie lub rozdziału w pracy zbiorowej, przez przypis ze strony internetowej, aż po inne rodzaje twórczości, takie jak film, serial czy spektakl teatralny. Przypisy bibliograficzne występują w pracach naukowych zwykle najliczniej, dlatego w roli odnośników do nich najbezpieczniej jest używać cyfr arabskich. Ten rodzaj przypisów można umieszczać zarówno na dole strony, jak i na końcu rozdziału bądź całej pracy.

Przypisy rzeczowe pozwalają wzbogacić tekst o dodatkowe wyjaśnienia i tym samym ułatwić czytelnikowi jego zrozumienie. Jeśli na przykład nie jesteś pewien, czy odbiorca tekstu wie, na czym polega sentymentalizm w literaturze albo jakie są podstawowe cechy dekadentyzmu, a odwołujesz się do tych terminów w swojej pracy, warto zamieścić ich krótkie definicje w przypisie – uwaga! – na dole strony. Umieszczanie przypisów rzeczowych na końcu rozdziału lub książki może być niewygodne dla czytelnika, który w celu dotarcia do nich musi kartkować lub scrollować sporą część pracy. Wyjątkiem od tego są sytuacje, kiedy treść wymaga bardzo obszernego objaśnienia, które zajęłoby prawie całą stronę – wtedy umieszczanie go na dole strony nie jest dobrym pomysłem.

Kiedy posłużysz się w swojej pracy na przykład obcojęzycznym związkiem frazeologicznym lub archaizmem, zastosuj przypisy słownikowe, w których podasz współczesne znaczenia tych słów lub fraz. Są one z reguły krótkie, dodatkowo informują  o języku (np. fr. – francuski, ang. – angielski) lub okresie (np. stp. – staropolski), z którego pochodzi dane wyrażenie. Przypisy słownikowe często możemy spotkać w literaturze pięknej, gdzie odnośnikami do nich bywają nie tylko kolejne liczby, ale także znaki graficzne, jak choćby znana wszystkim gwiazdka: *. Najlepiej umieszczać je na dole i stosować rozróżnienie, jeśli zachodzi potrzeba użycia kilku na jednej stronie, np.: *, **, ***.

Inny podział przypisów dotyczy konwencji, w której są sporządzane. Dotyczy to przede wszystkim przypisów bibliograficznych, wśród których wyróżnia się:

• styl europejski,

• styl harwardzki.

Przypisy europejskie umieszczane są poza tekstem głównym publikacji. Mają określoną strukturę i bezwzględnie wymagają, aby przy pierwszej wzmiance o danym dziele podać pełen zestaw informacji na jego temat, ze szczególnym uwzględnieniem:

• autora(-ów), 

• tytułu dzieła lub jego części (np. rozdziału), 

• tytułu większej całości, jeśli dotyczy (np. tytułu książki w przypadku rozdziału, tytułu czasopisma w przypadku artykułu) wraz z autorami/redaktorami,

• daty i miejsce wydania.

Przy kolejnych wzmiankach o danej publikacji posługujemy się skrótami, konsekwentnie w wersji polskiej lub łacińskiej, np. tamże/ibidem, dz.cyt./op.cit, tenże/idem, taż/eadem. Przypisy europejskie są popularne m.in. w pracach z zakresu literaturoznawstwa, językoznawstwa oraz historii.

W opozycji do nich stawiane są  przypisy harwardzkie (amerykańskie), o którym opowiadamy w kolejnej części tego tekstu.

Przypisy amerykańskie – co to takiego?

Przypisy amerykańskie różnią się od europejskich tym, że pojawiają się wśród głównego tekstu publikacji. Ich niewątpliwą zaletą jest klarowne i jednoznaczne powiązanie z treścią pracy, dzięki czemu czytelnik nie musi przerywać lektury i zaglądać na dół strony lub na koniec rozdziału (albo całej książki). Przypisy amerykańskie są ściśle związane z bibliografią, ponieważ zawierają jedynie skrócony opis bibliograficzny dzieła, do którego się odwołujemy, zawierający nazwisko autora, rok wydania oraz (opcjonalnie) numer strony. Pełny opis bibliograficzny znajduje się właśnie w bibliografii, która jest kluczem do odczytania pominiętych elementów opisu. Przypisy amerykańskie umieszcza się w nawiasach kwadratowych lub półokrągłych po przywołanym cytacie lub myśli. Są popularne zwłaszcza w książkach dotyczących nauk ścisłych oraz w książkach socjologicznych.

Przypisy – zobacz najlepsze przykłady!

Jeśli wciąż masz wątpliwości, jak zrobić przypisy w swojej książce lub pracy licencjackiej, poniżej znajdują się przydatne przykłady.

Przypis słownikowy

* Be careful! (ang.) – Uważaj!

Przypis rzeczowy

¹ Pampa – rozległy równinny step porośnięty wysoką trawą w Ameryce Południowej.

Przypisy bibliograficzne (styl europejski)

¹ H. Sienkiewicz, Pan Wołodyjowski, Siedmioróg, Wrocław 2021.

²  H. Jadacka, Czym jest termin? [w:] tejże, Termin techniczny – pojęcie, budowa, poprawność, Warszawa 1976, s. 28.

³  J. Maćkiewicz, Wyspa – językowy obraz wycinka rzeczywistości [w:] Językowy obraz świata, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 1999, str. 193-206.

4 D. Butler, O wzajemnym oddziaływaniu terminologii i słownictwa ogólnego. II. Determinologizacja wyrazów z leksyki specjalnej, „Poradnik Językowy”, z. 3, Warszawa 1979, s. 127.

Zastanawiasz się, jak zrobić przypis, kiedy powołujesz się na źródło internetowe? Możesz to zrobić na przykład w ten sposób: 

¹ Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza [online], dostęp: 1.11.2019, <https://usjp.pwn.pl/>.

Przypisy bibliograficzne (styl amerykański)

„Dziedzictwo kulturowe Zaolzia – przy znaczącym udziale przedszkoli, szkół, nauczycieli, organizacji, stowarzyszeń – w sposób konserwatywny i pieczołowity przekazywane jest z pokolenia na pokolenie” (Szczurek-Boruta 2022: 107).

„Po rewolucji Maoistów skala emigracji z Nepalu dramatycznie wzrosła” (Sadecka 2019: 209).

Niektórzy badacze skłaniają się ku uznaniu memów za gatunek współczesnej sztuki (Burkacka 2016: 89). – przykład przypisu odnoszącego się do czyjejś ogólnej myśli, nie do dosłownego cytatu.

Przypisy a bibliografia

Wiesz już, jak poprawnie konstruować przypisy i zapewne nie jest dla ciebie zagadką, co to jest bibliografia i jak należy ją tworzyć. Być może zastanawiasz się jednak, jaka jest relacja pomiędzy tymi dwoma elementami? Bibliografia na ogół zlokalizowana jest na końcu książki lub poszczególnych jej części i ukazuje całość piśmiennictwa, z którego korzystał autor podczas pisania dzieła. To oznacza, że może być go więcej niż źródeł wskazanych w przypisach. Pozcje wymienione w bibliografii są również uszeregowane według określonego klucza (najczęściej alfabetycznie), podczas gdy przypisy są zamieszczane według kolejności pojawiania się opisywanych przez nie źródeł w tekście pracy. Nie można także zapominać, że bibliografia ma istotne znaczenie w przypadku stosowania przypisów amerykańskich, które nie zawierają pełnego opisu bibliograficznego publikacji, do której odwołuje się autor.