Spis książek zakazanych. Jak na niego trafić?
Współcześnie, w dobie powszechnej swobody wypowiedzi oraz przepływu poglądów i informacji, wydawać by się mogło, że wykazy książek zakazanych nie mają racji bytu. Czy tak jest naprawdę? Doświadczenie pokazuje, że niekoniecznie! Nawet najbardziej otwarte i tolerancyjne kraje mogą blokować lub ograniczać dostęp do pewnych publikacji, choćby w trosce o utrzymanie takiego porządku rzeczy i przeciwdziałaniu radykalizacji społeczeństwa. Zwykle im bardziej opresyjna i autorytarna władza, tym bardziej rozbudowywany jest jej aparat cenzury – tworzone są nawet specjalne jednostki, oficjalnie działające w strukturze państwa, których jedynym zadaniem jest wyłapywanie autorów piszących rzeczy niewygodne, krytyczne, demoralizujące i – w ich ocenie – obrazoburcze.
Z jakich powodów publikacja może znaleźć się na liście książek zakazanych? Jest ich całe mnóstwo, ale najczęściej wymienia się kilka z nich. Pierwszą grupę stanowią książki zakazane z powodów politycznych; tak jak przed chwilą wspomnieliśmy – niepożądane z punktu widzenia władzy, podejrzane i rozbudzające w czytelnikach chęć do buntowania się. Książkami zakazanymi z powodów politycznych były na przykład:
George Orwell, „Rok 1984” (tytuł oryginalny: „Nineteen Eighty-Four”), wyd. 1949
Futurystyczna i dystopijna powieść George’a Orwella ukazuje przerażającą wizję świata opanowanego przez totalitaryzm – wszechobecna inwigilacja i propaganda, podporządkowanie życia jedynej słusznej Partii, rozkład więzi rodzinnych i koleżeńskich, szara egzystencja w cieniu nieustającego zagrożenia… Nic dziwnego, że książka nie spodobała się tam, gdzie podobne metody kontroli społeczeństwa wcielane były w życie, ale nie tylko! Zakazano jej zarówno w ZSRR (z oczywistych powodów), jak i w części Stanów Zjednoczonych (w tych drugich – za prokomunistyczny wydźwięk).
George Orwell, „Folwark zwierzęcy” (tytuł oryginalny: „Animal Farm: A Fairy Story”), wyd. 1945
Kolejna w tym zestawieniu książka tego pisarza i niech nie zmyli was podtytuł i nieludzcy bohaterowie – to dzieło bardzo mocno osadzone w realiach prawdziwego świata! Zaprezentowane w powieści perypetie zbuntowanych zwierząt hodowlanych bezlitośnie obnażają mechanizmy władzy. Niektórzy dopatrują się w nich nawiązań do realnych wydarzeń i postaci historycznych. Nie bez powodów zakazano jej w ZSRR.
Biblia
W krajach w których walczono z wszelkimi przejawami chrześcijaństwa, Biblia znalazła się na celowniku władzy. Tam, gdzie chciano religię i wiarę zastąpić agresywnie narzucanym ateizmem, trafiła ona na listę książek zakazanych. Tak stało się chociażby w III Rzeszy.
Niektóre publikacje nie są niewygodne dla władzy, ale ich wpływ na społeczeństwo jest na tyle niepokojący, że trafiają do spisu książek zakazanych. Które książki były zakazane z powodów społecznych?
Johann Wolfgang von Goethe, „Cierpienia młodego Wertera (tytuł oryginalny: „Die Leiden des jungen Werthers”), wyd. 1774
Czołowe dzieło niemieckiego preromantyzmu, opisujące nieszczęśliwą miłość bohatera do Lotty, która doprowadza go do tragicznej samobójczej śmierci. Johann Wolfgang von Goethe ubrał historię w formę powieści epistolarnej. Była ona szczególnie popularna wśród młodych ludzi i uważa się, że mogła przyczynić się do wzrostu samobójstw w tej grupie wiekowej.
Ken Kesey, „Lot nad kukułczym gniazdem” (tytuł oryginalny: „One Flew Over the Cuckoo’s Nest”), wyd. 1962
Książka Kena Keseya, opisująca zaskakujące skutki pojawienia się w szpitalu psychiatrycznym, rządzonym żelazną ręką siostry Ratched, pacjenta o nazwisku McMurphy. Mężczyzna, najwyraźniej symulujący problemy natury psychiatrycznej w celu uniknięcia odsiadki, rozbudza w towarzyszach potrzebę buntu, samodzielności i niezależności, co kończy się tragicznie. Książka była zakazana w USA ze względu na anarchiczny wydźwięk, brutalność, gloryfikowanie czynów niedozwolonych i zarzucany jej negatywny wpływ na młodzież.
Harper Lee, „Zabić drozda” (tytuł oryginalny: „To Kill a Mockingbird”), wyd. 1960
Powieść Harper Lee, osadzona na amerykańskim Południu w czasie Wielkiego Kryzysu, w przejmujący sposób porusza temat rasowych uprzedzeń, krzywdzących stereotypów i chwiejnej ludzkiej moralności. Oczami kilkuletniej dziewczynki obserwujemy wydarzenia rozgrywające się wokół procesu czarnoskórego mężczyzny oskarżonego o napaść na białą kobietę. Książka była zakazywana w Stanach Zjednoczonych.
Niektóre publikacje naruszają normy obyczajowe w tak wyzywający, bezczelny i rażący sposób, że regularnie trafiają na listę książek zakazanych. Najczęściej chodzi o tabu związane z seksualnością, wulgaryzmami, więzami rodzinnymi czy cudzołóstwem. Bardzo często opisują one te aspekty życia w sposób tak dosadny, że wręcz naturalistyczny (jeśli chcesz dowiedzieć się, czym jest naturalizm w literaturze, to służymy pomocą!). A te książki zakazywano na przestrzeni lat z powodów obyczajowych:
James Joyce, „Ulisses”, wyd. 1922
Z jednej strony – arcydzieło literatury światowej, oswajające technikę strumienia świadomości i całą masę eksperymentalnych zabiegów literackich. Z drugiej strony natomiast – dzieło skandalizujące, przesycone erotycznymi podtekstami i, według niektórych, wysoce niemoralne. Tymczasem dziś chciałoby się powiedzieć, że to bruk sięgnął ideału! Książka Jamesa Joyce’a była zakazana w Wielkiej Brytanii, Australii oraz Stanach Zjednoczonych.
Vladimir Nabokov, „Lolita”, wyd. 1955
Uznana, ale ryzykowna powieść Vladimira Nabokova, z obawy o reputację autora wydana początkowo pod pseudonimem. Opowiada o dojrzałym mężczyźnie, który kierując się pożądaniem do dziewczynki i chcąc się do niej zbliżyć, poślubia jej matkę. Jego obsesja na punkcie młodej pasierbicy doprowadza do wielu tragedii. Nie powinno wydawać się dziwne, że książka ta budziła kontrowersje od samego początku i była zakazana między innymi we Francji i Wielkiej Brytani pod zarzutem promowania pedofilii.
Henry Miller, „Zwrotnik raka” (tytuł oryginalny: „Tropic of Cancer”), wyd. 1934
Razem z bohaterem bezpardonowej powieści Henry’ego Millera ruszamy w podróż po artystycznym Paryżu, przepełnionym alkoholem i ryzykownymi przygodami erotycznymi. Książce tej zarzucano wulgarność i epatowanie zbyt odważnymi scenami do tego stopnia, że ograniczano jej dostępność we Francji i Stanach Zjednoczonych. Zakazany owoc smakuje najlepiej? Trudno o bardziej trafne określenie w tym przypadku – próby zabrania jej czytelnikom przyczyniły się do wzrostu popytu. Współcześnie często uważana za jedną z ważniejszych powieści dwudziestego wieku.
Ostatnią grupę „złych” książek stanowią pozycje zakazane z powodów religijnych. Książkom zakazanym przez Kościół katolicki poświęcimy więcej uwagi w kolejnej części tekstu, tutaj przywołamy jednak publikację, która została potępiona przez inną religię. W 1988 roku brytyjski pisarz indyjskiego pochodzenia, Salman Rushdiem opublikował swoją powieść „Szatańskie wersety” (ang. „The Satanic Verses”). Książka wywołała oburzenie w środowiskach muzułmańskich i uznana została za bluźnierczą. To doprowadziło do nałożenia na jej autora i wszystkich osób zaangażowanych w jej powstanie fatwy, wydanej przez ajatollaha Chomeiniego, skazującej ich na śmierć.
Komentarze
Brak komentarzy...
Dodaj komentarz
Zaloguj się na swoje konto, aby mieć możliwość komentowania. Przejdź do strony logowania.