Co to jest ISBN i jak go uzyskać?

ISBN – co to znaczy?

Wiele osób posługuje się określeniem: numer ISBN, choć nie jest ono do końca poprawne. Rozwinięciem skrótu ISBN jest angielskie sformułowanie International Standard Book Number, zawiera więc ono w sobie człon odnoszący się do numeru. Jego polskim odpowiednikiem jest Międzynarodowy Znormalizowany Numer Książki:

• międzynarodowy – bo ISBN-y funkcjonują w niemal każdym kraju świata, 
• znormalizowany – bo ma określoną strukturę, z której możemy odczytać niektóre informacje na temat książki,
• numer – bo jest ciągiem cyfr, rozdzielonych separatorami,
• książki – choć, jak za chwilę się przekonamy, nie tylko książki rozumiane jako na przykład podręczniki szkolne czy poradniki mogą mieć przydzielony ISBN.

ISBN to zatem kod liczbowy, który pozwala na jednoznaczne zidentyfikowanie i odróżnienie danej publikacji od innych.

Jak odczytać numer ISBN

Czy ISBN to ciąg losowych cyfr? Z całą pewnością nie! ISBN jest cennym źródłem informacji o samej książce właśnie dlatego, że jego poszczególne elementy niosą ze sobą konkretne znaczenie. Do 2007 roku funkcjonowały ISBN-y złożone z 10 cyfr, obecnie obowiązują numery 13-cyfrowe. Na samym początku znajduje się stały prefiks, złożony z 3 cyfr: 978. Następnie, po separatorze, umiejscowionych jest od 1 do 5 cyfr, oznaczających konkretny kraj lub szerszy obszar wydania książki, np. grupę krajów anglojęzycznych. W przypadku Polski kod ten to 83, ale na przykład znaczna część literatury czeskiej i słowackiej będzie opatrzona kodem 80. Po kodzie kraju znajduje się kolejny separator, a za nim – kod wydawcy, składający się z co najmniej 1 cyfry. Im większe i dłużej działające wydawnictwo, tym z reguły krótszy jest kod oznaczający wydawcę. Duże instytucje, wypuszczające co roku na rynek wiele książek, mogą posiadać więcej niż jeden kod wydawcy – niweluje to ryzyko wyczerpania unikalnych ISBN-ów dla każdej publikacji. Po kolejnym separatorze znajduje się kod konkretnej publikacji, składający się z co najmniej 1 cyfry. Kod ten będzie tym krótszy, im dłuższy był kod wydawcy (ISBN  może składać się przecież tylko z 13 cyfr). Na samym końcu, również po separatorze, znajduje się 1 cyfra kontrolna, która jest obliczana według określonego algorytmu. Znając cyfrę kontrolną i dokonując odpowiednich obliczeń, jesteśmy w stanie stwierdzić, czy ISBN został wyznaczony poprawnie i czy nie jest ciągiem przypadkowych znaków liczbowych.

Jakim typom publikacji nadaje się ISBN?

Wiesz już, co oznacza skrót ISBN i jak go odczytywać. Przejdźmy teraz do pytania: jakie publikacje powinny posiadać ten identyfikator? ISBN zalecany jest przede wszystkim dla drukowanych i elektronicznych książek oraz broszur, oprogramowania o przeznaczeniu instruktażowym i edukacyjnym, książek dla niewidomych w alfabecie Brailleʼa, map, publikacji multimedialnych składających się głównie z tekstu. Czy czasopisma, bazujące przecież przede wszystkim na tekście, mogą otrzymać ISBN? Zasadniczo nie powinny; dla czasopism i innych wydawnictw o charakterze ciągłym (np. serii wydawniczych) przewidziany jest odrębny identyfikator ISSN, czyli Międzynarodowy Znormalizowany Numer Wydawnictwa Ciągłego (ang. International Standard Serial Number). Co ciekawe, możliwe jest, aby na książce znajdowały się równocześnie oba te identyfikatory – dochodzi do tego choćby wtedy, kiedy książka będąca samodzielną publikacją (np. monografią naukową) jest częścią określonej serii wydawniczej.

Oprócz tzw. wydawnictw ciągłych, ISBN-y nie powinny być przydzielane między innymi ulotkom, pocztówkom, dokumentom osobistym, drukom i nagraniom muzycznym oraz oprogramowaniu o przeznaczeniu innym niż instruktażowe i edukacyjne.

Podpowiadamy, jak uzyskać ISBN

Umieszczanie ISBN-u na publikacji nie jest w Polsce obowiązkowe – to raczej rodzaj dobrej praktyki, którą stosują wydawcy. Dzięki temu książka zyskuje określone miejsce w systemie i identyfikator, który jednoznacznie odróżni ją od publikacji o identycznym tytule, wydanej w tym samym roku, ale na przykład przez inne wydawnictwo. Jeśli nie czujesz się przekonany, zastanów się, dlaczego książki aż tyle kosztują – publikacje bez przypisanego ISBN-u objęte są wyższą stawką VAT, co zwykle podwyższa ich cenę dla czytelników.

Jeżeli twoją książkę wydaje zewnętrzne wydawnictwo, to w większości przypadków problem z uzyskaniem ISBN-u masz już z głowy! Z reguły dysponują oni znaczną pulą wolnych identyfikatorów lub podejmą się ich pozyskania za ciebie. A może wiesz już, jak wydać własną książkę samodzielnie i zdecydowałeś się na takie rozwiązanie, lecz nie jesteś pewien, jak uzyskać ISBN? Na początek dobra wiadomość – przydzielenie tych identyfikatorów jest w Polsce bezpłatne. Aby je otrzymać, należy zwrócić się z prośbą o ich udzielenie do dedykowanej jednostki Biblioteki Narodowej.

Jak znaleźć ISBN na książce?

ISBN nie powinien być umieszczony na książce w przypadkowym miejscu; warto dostosować się do konwencji przyjętej przez wydawnictwa i zalecanej przez Bibliotekę Narodową. Jeżeli nie jesteś pewien, gdzie szukać tego identyfikatora, sprawdź, co zawiera metryka książki, zlokalizowana zwykle na czwartej stronie lub na końcu dzieła. Wśród informacji tam podanych bardzo często znajduje się właśnie ISBN. Wydawcy często decydują się także na umieszczenie go na tylnej okładce publikacji. Nie zdziw się, jeśli dostrzeżesz tam kilka różnych ISBN-ów; czasami na wydrukowanym egzemplarzu książki zamieszcza się dodatkowo identyfikator wersji elektronicznej (tzw. e-ISBN), a także dla najczęściej spotykanych formatów e-booków: EPUB i MOBI.