29 kwietnia 2019

Jak powstała pierwsza książka?

5 min

Lubisz czytać książki? Masz swoje ulubione pozycje literackie, które wywarły wpływ na Twoje życie? A czy wiesz, jak w rzeczywistości wyglądała historia i w jakich okolicznościach powstała pierwsza na świecie książka? Dzisiaj spróbujemy sobie uchylić rąbka tajemnicy na temat tego, jak toczyła się historia powstania książki i druku. Kiedy powstała pierwsza książka drukowana? I dlaczego druk był tak ważny dla upowszechnienia się wiedzy?

Kiedy powstała pierwsza książka?

Pismo towarzyszy człowiekowi od wielu wieków i stanowi jeden z fundamentów rozwoju naszych cywilizacji. Pojawia się więc oczywiste pytanie: w jakim momencie pojawiły się pierwsze książki do czytania? Co miało na to wpływ? Kiedy powstała książka i przede wszystkim: co zmieniło powstanie książki? Zacznijmy od tego, że protoplastą współczesnych książek były rozwiązania stosowane już w starożytności, na przykład w starożytnej Grecji i starożytnym Rzymie. Co więcej – w starożytności działały biblioteki! Bardzo możliwe, że słyszałaś/słyszałeś chociażby o słynnej Bibliotece Aleksandryjskiej.

Z czasem, zamiast wcześniejszych zwojów, zaczęto wykorzystywać tak zwane kodeksy, które charakteryzowało połączenie wszystkich kartek w miejscu określonego obrzeża. To rozwiązanie jest wykorzystywane również dzisiaj. Idź do swojej biblioteczki, weź książkę i sprawdź, jak jest ona zbudowana, najprawdopodobniej jej kartki są sklejone ze sobą na ich dłuższym brzegu.

Odpowiadając na pytanie, jak powstały książki trzeba pamiętać, że był to proces, a stosowane techniki itp. zmieniały się na przestrzeni wieków. Przykładowo, w średniowieczu w wielu zakonach funkcjonowały specjalne skryptoria, w których wyznaczeni do tego zakonnicy przepisywali księgi. To była żmudna praca, wymagająca bardzo dużego skupienia. Następnie rękopisy były obficie ozdabiane i oprawiane. Iluminacje, czyli wykonywane przez iluminatora motywy zdobnicze, w wielu przypadkach przypominały małe dzieła sztuki i były dopracowane w najdrobniejszych szczegółach. Ręczne przepisywanie książek było czasochłonne i wymagało bardzo dużych nakładów pracy, dlatego książki w tamtym okresie były niezwykle kosztowne, co decydowało o tym, że ich posiadanie stanowiło luksus zarezerwowany dla zamożnych osób. Wiedza była więc egalitarna.

Pierwsze drukowane książki

Co w takim razie z drukiem? Jak w praktyce wyglądała historia książki i druku? Kiedy rzeczywiście została wydrukowana pierwsza książka i w jaki sposób wpłynęło to na książkowe losy świata? Otóż, należy pamiętać, że to właśnie rozwój druku umożliwił upowszechnienie książek. Długie godziny spędzone w skryptorium na ręcznym przepisywaniu książek versus druk na dużą skalę – chyba nie trzeba wyjaśniać co jest łatwiejsze, potrzebuje mniej nakładów pracy i czasu, a więc w konsekwencji będzie tańsze, prawda? Teraz czas na konkrety: kiedy wydrukowano pierwszą książkę? Za najstarszą drukowaną książkę, która przetrwała do czasów współczesnych uważa się „Diamentową Sutrę”, pochodzącą z dziewiątego wieku naszej ery.

Co więcej, warto pamiętać, że wbrew pozorom to wcale nie Jan Gutenberg opracował pierwsze ruchome czcionki. Okazuje się, że w Europie powstały one dopiero w piętnastym wieku, mimo że wcześniej używano ich w Chinach. Gutenberga uznaje się jednak za ojca nowatorskiego druku, między innymi, ze względu na to, jak budował czcionki, a wydrukowanie Biblii przyniosło mu rozpoznawalność. Rozwój druku na przestrzeni kolejnych stuleci doprowadził nas do współczesnej sytuacji, kiedy książki są na wyciągnięcie ręki i wiele osób może sobie bez problemu pozwolić na ich zakup. W związku z tym, upowszechnienie druku i spadek ceny książek zadecydował o tym, że wiedza przestała być zarezerwowana wyłącznie dla wąskiego grona wybrańców, którzy dysponowali wystarczającymi zasobami finansowymi.

REASUMUJĄC: dowiedzieliśmy się, że pierwsze książki na świecie odbiegały w swojej postaci od tego, co współcześnie nazywamy książką. W starożytnym Rzymie i starożytnej Grecji pisano na zwojach, a następnie zaczęto używać nowej formy określanej mianem kodeksu. Historia książki drukowanej jest długa i pokazuje, jaką drogę musiała przejść ludzkość do momentu, w którym druk jest nie tylko powszechny, ale przede wszystkim – bardzo nowoczesny. Początkiem jest oczywiście historia książki rękopiśmiennej, kiedy posiadanie książek było zarezerwowane dla osób zamożnych. Dzisiaj koszt książki drukowanej w Polsce oscyluje w granicach kilkunastu – kilkudziesięciu złotych, dzięki czemu możemy bez problemu korzystać z wiedzy, jaką książki mogą nam zaproponować.