Książka kryminalna na faktach

O czym opowiadają książki kryminalne na faktach?

Według definicji, do książek kryminalnych na faktach należą te, których fabuła opiera się w mniejszym lub większym stopniu na autentycznych wydarzeniach. Oczywiście, wszyscy twórcy kryminalnych historii inspirują się tym, co dane im było w przeszłości usłyszeć, przeczytać, a nawet przeżyć. Jednak wzmianki i inspiracje są czymś innym niż fabularyzacja prawdziwych wydarzeń. 

Napisanie książki kryminalnej opartej na faktach często wiąże się z długimi godzinami poszukiwań i śledztwem. Dociekliwi autorzy kryminałów, którym zależy na autentyczności, wielokrotnie weryfikują każdy szczegół, zanim umieszczą go w swojej powieści. Robią to nie tylko z poczucia literackiego obowiązku. Przede wszystkim nie chcą oni zawieść swoich czytelników, którzy są w stanie dostrzec każdy błąd. Może on dotyczyć nie tylko poprawnego odtworzenia przebiegu wydarzeń, ale także wprowadzonych przez autora metod śledczych i poszlak, związanych ze zbrodnią. Fani książek kryminalnych na faktach zazwyczaj nie przepadają przecież za fantastyką. Dlatego ich uwadze nie umknie ani jedno abstrakcyjne rozwiązanie, które nie miałoby prawa wydarzyć się w rzeczywistości.

Co jednak decyduje o przewadze autentycznych historii nad literacką fikcją? Choć może być ona równie interesująca, to jednak wzmianka na temat tego, że opowieść została oparta na faktach, automatycznie przyciąga naszą uwagę i podwaja zainteresowanie podjętym przez autora tematem. Wielu czytelników książek kryminalnych opartych na faktach lubi po zakończeniu lektury szukać informacji, dotyczących wydarzeń opisanych w powieści. Wśród najpopularniejszych motywów, które powtarzają się w ciekawych kryminałach na faktach, można wyróżnić:

• morderstwo,

• porwanie,

• kradzież,

• śledztwo,

• ucieczkę.

Osią zdecydowanej większości kryminałów jest jednak zabójstwo; nierzadko autorzy opisują całe serie kolejno popełnianych przez czarny charakter morderstw. Wybór jego ofiar najczęściej nie jest przypadkowy. Niezależnie od tego, czy historia jest oparta na faktach, czytelnik musi bowiem przywiązać się do postaci, których losy śledzi. Śmierć bohatera, którego zdążyliśmy poznać lub uwikłanie w morderstwo postaci, którą mieliśmy szansę polubić, niesie za sobą zdecydowanie większy ładunek emocjonalny niż przypadkowe przestępstwa. Być może właśnie to stanowi o sile książek kryminalnych na faktach: nasze przywiązanie do bohaterów podwaja się, ponieważ mamy wrażenie, że mogliby oni przebywać wśród nas. 

Oczywiście, nawet najdokładniej odwzorowane wydarzenia w książkach kryminalnych opartych na faktach posiadają elementy fikcyjne. Pisarze ciekawych książek na faktach muszą urozmaicić fabułę w taki sposób, aby przystawała ona do konwencji powieści i ciekawiła czytelnika w każdym momencie. Najczęściej stosowanymi zabiegami są: 

• psychologizacja postaci, w tym przedstawienie motywów ich działań (dotyczy to zarówno przestępców, jak i ofiar oraz organów ścigania)

• wprowadzenie do historii nowych bohaterów

• zmiana miejsca akcji, ubarwienie rzeczywistej przestrzeni lub wystylizowanie jej w taki sposób, aby odpowiadała zamierzchłym czasom

• dodawanie do fabuły wydarzeń, mających urozmaicić lub przyspieszyć akcję

• używanie odpowiednich środków stylistycznych

• uwspółcześnienie historii, aby była ona bardziej przystępna dla czytelników.

Kryminały na faktach stanowią ponadto bardzo zróżnicowany gatunek literacki. Niektóre historie dotyczą drobnych przestępstw i kradzieży, najczęściej jednak fabuła opiera się na morderstwie. Dlatego część spośród opowieści jest bardzo brutalna. Jednak prawdziwa siła książki kryminalnej na faktach tkwi nie tylko w samej zbrodni i zakończeniu lektury. Aby czytelnik wracał do kolejnych pozycji wydawanych pod nazwiskiem konkretnego autora, historia musi go zaciekawić. Liczą się dla nas zatem motywy zbrodni, historia przestępcy i jego ofiar, szczegółowo opisany przebieg sprawy oraz zwroty akcji, obecne w kryminalnych historiach na faktach.

Reportaże kryminalne książki. Po które z nich warto sięgnąć?

Książki kryminalne na faktach to jednak nie tylko powieści. W opisywaniu autentycznych historii najlepsi są przecież reporterzy. Dlatego dedykowany im gatunek literacki obfituje w książki o zbrodniach na faktach. Czasami głównym celem autorów jest zaspokojenie ciekawości czytelników, którzy zastanawiają się nad motywami przestępców oraz sposobami, w jaki opracowują oni swoje plany. John E. Douglas oraz Mark Olshaker napisali dla nich ciekawą książkę na faktach pt.: “Jak powstaje morderca. Zagadki psychopatycznych umysłów”. Pierwszy z autorów ma za sobą karierę w FBI i przeprowadzanie analiz śledczych. W swojej książce kryminalnej na faktach przybliża on czytelnikom historię czterech zbrodniarzy, których spotkał na swojej drodze zawodowej. Obserwacja ich zachowań pomogła mu zrozumieć, co kryje się w umysłach przestępców.

Podobne badania prowadziła także Ann Burges; ich wynikami podzieliła się w reportażu kryminalnym pt.: “Przepis na mordercę”. Uzupełnieniem wniosków wymienionych autorów są komentarze i obserwacje neurobiologa Deana Haycocka, zawarte w kryminale pt.: “W umyśle mordercy. Tajemnice mózgów psychopatów”.

Polskim przykładem reportażu kryminalnego jest ciekawa książka na faktach: “Żeby nie było śladów”, na podstawie której w 2021 roku powstał głośny film o tym samym tytule. Autor, Cezary Łazarewicz, podjął się zbadania i opisania tragicznej śmierci Grzegorza Przemyka, do której doprowadziło pobicie młodego chłopaka przez milicjantów. Ta książka kryminalna na faktach ukazuje brutalną prawdę o działalności władzy komunistycznej w Polsce oraz próby zatuszowania tragedii, podejmowane przez jej przedstawicieli. Niestety, z przekazów medialnych dowiedzieliśmy się, że ostatecznie nikt nie został należycie ukarany za zbrodnię. Dlatego warto pochylić się nad jej przebiegiem.

Polskie książki kryminalne na faktach

Reportaż pt.: “Żeby nie było śladów” nie jest jedyną polską kryminalną historią na faktach, której akcja toczy się w latach 80. ubiegłego wieku. Okres powojennej odbudowy, PRL-u oraz przemian ustrojowo-gospodarczych na przełomie XX i XXI wieku stanowi inspirację dla wielu autorów kryminałów na faktach. Był to bowiem czas ukrytych zbrodni i niewyjaśnionych dotąd przestępstw. Niektórzy autorzy sięgają nawet do dalszej przeszłości, badając między innymi “Zabójstwo Narutowicza” i “Tajemnice wywiadu wewnętrznego” dzięki dostępnym aktom spraw. Przemysław Semczuk w swojej książce kryminalnej na faktach pt.: “Cyklon” ukazał natomiast wydarzenia, których bieg rozpoczęły tragiczne historie osób przebywających w obozie Auschwitz-Birkenau. W trakcie lektury czytelnik odkrywa tajemnice, które mogą okazać się szokujące nawet dla największych fanów kryminałów, którzy w literackim świecie przeżyli już wiele. Semczuk zasłynął także reportażem kryminalnym pt.: “M jak morderca. Karol Kot — wampir z Krakowa”. Opowiada on o zbrodniach, które wstrząsnęły Krakowem w latach 60. XX wieku. Te wydarzenia, podobnie jak premiera polskiej książki kryminalnej na faktach, wstrząsnęły całym krajem.

Znaną polską książką kryminalną na faktach jest także powieść Ryszarda Ćwirleja pt.: “Zaśpiewaj mi kołysankę”. Autor opowiada w niej historię morderstwa, którego dokonano w samym centrum Poznania. Max Czornyj sięgnął z kolei do tragicznych wydarzeń II wojny światowej, aby napisać książkę kryminalną na faktach pt.: “Mengele. Anioł śmierci z Auschwitz”. Jest to jedna z najstraszniejszych przytoczonych dotąd historii. Ta książka o zbrodniach na faktach przybliża bowiem czytelnikom niebywałe okrucieństwo niemieckiego lekarza, który w celach eksperymentalnych celowo zarażał więźniów obozu wirusami i tyfusem oraz dokonywał amputacji w zatrważających warunkach.

Największym zainteresowaniem spośród polskich kryminalnych historii na faktach cieszyły się jednak w ostatnich latach opowiadania, zebrane w publikacji pt: “Opowiem ci o zbrodni”. W proces jej tworzenia zaangażowano najbardziej poczytnych autorów, między innymi Katarzynę Bondę, Igora Brejdyganta, Wojciecha Chmielarza, Bogdana Lacha i Roberta Małeckiego. Opowieści zawarte w zbiorze napisali oni w oparciu o autentyczne sprawy kryminalne, korzystając z tajnych akt i relacji świadków. Katarzyna Bonda i Bogdan Lach, psycholog śledczy, pracowali wspólnie nad jeszcze jednym projektem. “Motyw ukryty” to książka kryminalna na faktach, w której autorom udało się opisać własne, zagadkowe, a niekiedy także wywołujące dreszcze, przeżycia.

Inne ciekawe kryminały na faktach

Na koniec przygotowaliśmy dla Was jeszcze kilka innych propozycji książek kryminalnych na faktach. Zapewne ich tytuły są Wam dobrze znane i być może natrafiliście już na nie w ofercie Skupszopu. Jednak czy mieliście świadomość, że poniższe historie kryminalne pokrywały się z rzeczywistością?

1. Agatha Christie — “Morderstwo w Orient Expressie”. Powieści tej autorki są jednymi z najpopularniejszych książek kryminalnych oraz źródłem wielu adaptacji. Mało kto orientuje się jednak, że pisząc swój najsłynniejszy kryminał, Christie inspirowała się historią porwania syna Karola Lindbergha, które niestety zakończyło się zabójstwem.

2. Stephen King — “Lśnienie”. Autor najlepszych książek kryminalnych i horrorów wielokrotnie wspominał, że fabułę powieści oparł na własnych przeżyciach. A konkretniej: na koszmarze, który przyśnił mu się w trakcie wizyty w hotelu “Stanley”, który uchodził za nawiedzony.

3. Robert Bloch — “Psychoza”. Główny bohater tej książki kryminalnej na faktach, Norman Bates, posiada w sobie cechy Eda Geina, czyli znanego pod pseudonimem Rzeźnik z Plainfield prawdziwego mordercy.

Fanom książek kryminalnych na faktach z pewnością spodobają się również reportaże wydawnictwa Czarne. Seria “Ze strachem” gromadzi opowieści sensacyjne, z których część inspirowana była prawdziwymi wydarzeniami.

Jeśli lubicie zagadki kryminalne, z pewnością sięgacie również po książki innych autorów: Remigiusza Mroza (cykl “Joanna Chyłka”), J.K. Rowling (powieści kryminalne autorka wydaje pod pseudonimem Robert Galbraith), Harlana Cobena czy Jo Nesbo. Nie da się jednak ukryć, że to właśnie opisane wyżej książki kryminalne oparte na faktach wzbudzają w czytelnikach największe zaciekawienie i niepokój. Jednak kto wie, być może pozostali autorzy również inspirowali się autentycznymi historiami, chociaż dotąd nie zdecydowali się tego ujawnić?