Jakie są najważniejsze rodzaje słowników i do czego służą?

Co to jest słownik?

Słownik to zbiór wyrazów i fraz, opisanych w odpowiedni sposób i uporządkowanych według konkretnych zasad. Najczęściej myślimy o nim jako o obszernej, jedno- lub wielotomowej publikacji książkowej, ale dużym powodzeniem cieszą się ostatnio słowniki w formie elektronicznej, a zwłaszcza słowniki internetowe, z których możemy skorzystać niemal w każdej chwili. Zawartość słownika zgrupowana jest w artykuły hasłowe, a objaśniane słowa uporządkowane są najczęściej w porządku alfabetycznym.

Jakie są rodzaje słowników?

Słowniki możemy podzielić według różnych kryteriów. Ze względu na języki, których dotyczą, mogą istnieć słowniki jedno-, dwu-lub wielojęzyczne. W obrębie słowników skupionych na jednym języku do najpopularniejszych w Polsce należą: ortograficzny, frazeologiczny, etymologiczny, wyrazów bliskoznacznych. Nieco rzadziej spotykane są słowniki poświęcone regionalizmom (wyrazom pochodzącym z gwar) i archaizmom (wyrazom przestarzałym, używanym dawniej). Na pograniczu słowników jedno- i wielojęzycznych znajdują się słowniki wyrazów obcych.

Oddzielną grupę stanowią słowniki będące nimi jedynie z nazwy, jak na przykład słowniki biograficzne, zawierające biogramy znanych ludzi, czy geograficzne, opisujące nazwy obiektów administracyjnych i fizjograficznych. Zdecydowanie bliższe tradycyjnie rozumianym słownikom są słowniki specjalistyczne i terminologiczne, objaśniające terminy związane z daną dziedziną nauki, techniki lub sztuki.

Jeżeli zastanawiasz się, do czego służy słownik języka polskiego i czym różni się on od encyklopedii, to spieszymy z wyjaśnieniem: taki ogólny słownik dostarcza informacji o znaczeniu słów, natomiast encyklopedia dostarcza informacji o ich desygnatach, czyli przedmiotach, obiektach, pojęciach abstrakcyjnych itp.

Co to jest słownik frazeologiczny?

Słownik frazeologiczny podaje informacje na temat znaczenia (i czasami pochodzenia) związków frazeologicznych, czyli frazeologizmów. Są to takie utarte połączenia wyrazowe, których sens globalny jest różny od sumy znaczeń poszczególnych członów. Oznacza to nic innego jak to, że całość wyrażenia przybiera nowy, przenośny sens, nietożsamy z dosłownym znaczeniem tego samego ciągu słów. Co ważne, frazeologizmy utrwalone są w świadomości użytkowników danego języka, czyli nie są one tworzone ad hoc, a odtwarzane z pamięci. Dlatego też możliwe jest objaśnienie ich znaczeń w jednym słowniku.

Przykładowy artykuł hasłowy:

• zmień płytę (pot.) – przestań mówić na ten temat, zmień temat.

Do czego służy słownik ortograficzny?

Słowniki ortograficzne dostarczają nam informacji na temat zapisu danego słowa lub wyrażenia. Często podają także poprawną odmianę danego słowa przez przypadki gramatyczne. Słowniki ortograficzne pomogą ci uniknąć popełnienia najczęstszych błędów językowych – zapewne dlatego cieszą się tak dużą popularnością wśród Polaków i Polek, których język ojczysty nie należy w końcu do najłatwiejszych.

Przykładowy artykuł hasłowy:

• miłorząb -rzębu, -rzębie; -rzęby, -rzębów

Słownik poprawnej polszczyzny – co to takiego?

Słownik poprawnej polszczyzny to bardzo ciekawy twór, który najczęściej przychodzi nam z pomocą wtedy, kiedy inne słowniki zawiodą. Łączy on informacje z różnych obszarów, takich jak na przykład zapis, wymowa, znaczenie, nacechowanie czy odmiana wyrazu. Zachęcamy do korzystania ze słowników wydawanych przez wydawnictwa naukowe, jak na przykład Wydawnictwo Naukowe PWN, które opracowywane są przez specjalistów i regularnie aktualizowane.

Przykładowy artykuł hasłowy:

• na domiar – na dodatek (zwykle w znaczeniu negatywnym). Na domar czegoś: Na domiar złego złamał rękę. Na domiar nieszczęścia zgubiłam portfel.

Co to jest słownik synonimów?

Słownik synonimów, znany też także jako słownik wyrazów bliskoznacznych, podsunie nam wyrazy o znaczeniu bardzo zbliżonym do tego, które jest punktem wyjścia do naszych poszukiwań. Dokładne synonimy (wyrazy posiadające to samo znaczenie, ale też nacechowanie i ładunek emocjonalny) są w języku polskim nie takie częste, dlatego dobrze jest sprawdzać także wyrazy bliskoznaczne, a więc nieznacznie różniące się od poszukiwanego słowa, przy czym różnice te stają się nieistotne przy użyciu odpowiedniego kontekstu.W opozycji do słownika synonimów znajduje się słownik antonimów, prezentujący wyrazy o znaczeniu przeciwstawnym.

Przykładowy artykuł hasłowy (ze słownika wyrazów bliskoznacznych):

• sycący – energetyczny, kaloryczny, pełnokaloryczny, pełnowartościowy, posilny, pożywny, syty, treściwy, wysokokaloryczn

Do czego służy słownik wyrazów obcych?

W słowniku wyrazów obcych znajdziemy informacje o znaczeniu wyrazów, które zostały do polszczyzny zapożyczone z innych języków, czyli o zapożyczeniach w języku polskim. Często wskaże on nam także, z którego języka pochodzi dane zapożyczenie, a nawet od jakiego obcego słowa ono pochodzi. 

Przykładowy artykuł hasłowy:

• periodyczny – powtarzający się regularnie co pewien czas; okresowy, rytmiczny; fr. périodique, łac. periodicus, z gr. periodikós – okresowy.