Książki z dzieciństwa

Czy książki z dzieciństwa zostają z nami na zawsze?

Książki naszego dzieciństwa, które przeczytaliśmy w wieku wczesnoszkolnym lub nastoletnim, zostawiają bardzo wyraźny ślad w naszej pamięci. Wracamy do nich myślami i porównujemy z nimi lektury, które trafiają nam w ręce, gdy już dorośniemy. A najnowsze dzieła autorów, którzy stworzyli nasze ulubione książki z dzieciństwa, zawsze przyciągają nasz wzrok w księgarniach (nawet jeśli są wydawane pod pseudonimem, tak jak kryminały autorstwa J.K. Rowling, na których okładce widnieje nazwisko Robert Galbraith). Dlaczego tak się dzieje? Jak to możliwe, że książki z dzieciństwa, w tym wiele baśni i fantastyka, mają tak wielką moc? A wreszcie — czy mogą kształtować nasz charakter i wpłynąć na wybrany w przyszłości zawód?

Ulubiona książka z dzieciństwa naszych rodziców

Wiele osób rozpoczęło swoją czytelniczą przygodę, słuchając opowieści, czytanych im do snu przez rodziców i opiekunów. W zależności od pokolenia, mogły to być na przykład wiersze Jana Brzechwy, baśnie Andersena, “Dzieci z Bullerbyn” Astrid Lindgren, “Kubuś Puchatek” A.A. Milne lub “Harry Potter” J.K. Rowling. Nie jest tajemnicą, że liczba książek dostępnych w naszym kraju znacznie przewyższa obecnie tę, którą można było odnotować jeszcze 20 czy 30 lat temu. Dziś polskie wydania prozy zagranicznych autorów pojawiają się na rynku nawet równocześnie z premierą oryginałów. Jeszcze nie tak dawno było to jednak praktycznie niemożliwe. Aby to zobrazować, posłużmy się kilkoma przykładami polskich i zagranicznych dat publikacji:

• “Kubuś Puchatek” A.A. Milne — pierwsze wydanie brytyjskie: 1926 rok, pierwsze wydanie polskie: 1938 rok
• “Opowieści z Narnii: Lew, czarownica i stara szafa”, C.S.Lewis — pierwsze wydanie brytyjskie: 1950 rok, pierwsze wydanie polskie: 1985 rok
• “Harry Potter i Kamień Filozoficzny”, J.K. Rowling — pierwsze wydanie brytyjskie: 1997 rok, pierwsze wydanie polskie: 2000 rok.

Jak widać, w latach 90. XX w. polskie tłumaczenia książek zaczęły pojawiać się na rynku zdecydowanie szybciej. Wciąż jednak trudno jest mówić o książkach, które wybierali nasi rodzice i dziadkowie. Ich opiekunowie czytali im historie, które były możliwe do zdobycia. Jednak z całą pewnością tytuły, które już dziesiątki lat temu trafiały na listy klasyków literatury dziecięcej, nie znalazły się na nich przez przypadek. Mowa tutaj zarówno o dziełach polskich autorów, jak i tłumaczeniach prozy zagranicznych pisarzy. Jakie książki z dzieciństwa pamiętają zatem nasi rodzice? I które z tych historii przekazali również nam?

1. Poezja Jana Brzechwy, Marii Konopnickiej i Juliana Tuwima. Wiersze tych autorów, skierowane do najmłodszych, nadal są jednymi z pierwszych lektur polskich dzieci na wczesnych etapach ich edukacji. Bohaterowie krótkich opowieści, takich jak: “Leń”, “Stefek Burczymucha”, “Idzie Grześ”, “Lokomotywa” czy “Słoń Trąbalski”, stają się inspiracją dla dziecięcych rysunków i piosenek. Wielu uczniów zdobywa także nagrody za ich kreatywną recytację podczas lekcji i licznych konkursów.
2. “Akademia Pana Kleksa”, polski klasyk literatury dziecięcej, zainspirował wielu najmłodszych czytelników do poszukiwania magicznych przygód jeszcze zanim na polskim rynku pojawił się “Harry Potter”. Premierę kolejnej filmowej adaptacji tej lektury (po niezapomnianym obrazie z 1983 roku, w którym tytułową rolę odegrał Piotr Fronczewski) zaplanowano na 2023 rok.
3. Twórczość Astrid Lindgren. Szwedzka pisarka zasłynęła przede wszystkim napisanymi w latach 40. ubiegłego wieku powieściami “Pippi Pończoszanka” oraz “Dzieci z Bullerbyn”. Druga z przytoczonych lektur została wydana w Polsce w 1957 roku. Wielu rodziców wraca do niej do dziś, ponieważ zdecydowanie można określić ją mianem książki szczęśliwego dzieciństwa. Bazując na własnych przeżyciach, autorka opisała w “Dzieciach z Bullerbyn” najpiękniejsze dziecięce wspomnienia i przygody: pierwsze dni w szkole, opiekę nad wiejskimi zwierzętami, wielkie wyprawy do sklepu i figle płatane dorosłym.
4. “Ania z Zielonego Wzgórza”. Powieść Lucy Maud Montgomery zyskała sławę głównie wśród dziewczynek, ponieważ w momencie publikacji (w Polsce był to rok 1911) była jedną z niewielu książek dla dzieci, w których główną rolę odgrywała kobieca bohaterka (z tego samego powodu popularność zyskały również “Małe kobietki”). Ulubiona książka z dzieciństwa wielu współczesnych mam opowiada o pierwszej miłości, przyjaźni, szkole i dorastaniu. Powieść stanowi źródło wielu adaptacji. Obecnie ich twórcy starają się nieco uwspółcześnić przygody Ani Shirley.
5. “Mały Książę” autorstwa Antoine’a de Saint-Exupéry’ego do dziś jest szkolną lekturą. Nie bez przyczyny. Wydana w Polsce w 1947 roku opowieść filozoficzna jest jednym z ponadczasowych klasyków literatury dziecięcej. Często mogliśmy także usłyszeć, że była to ulubiona książka z dzieciństwa naszych nauczycieli. Trafnie opisuje bowiem otaczający nas świat i pozwala zarówno dzieciom, jak i dorosłym, odkryć coś nowego z każdą kolejną lekturą.
6. Powieści przygodowe i podróżnicze, które także znalazły swoje miejsce w kanonie lektur szkolnych, na czele z “Wyspą Skarbów” Roberta Stevensona i polską powieścią “W pustyni i w puszczy”, autorstwa Henryka Sienkiewicza. Wielu spośród podróżników, których poczynania obserwujesz być może dzięki mediom społecznościowym, wspomina, że to właśnie książki z dzieciństwa stanowiły dla nich pierwszą inspirację do spełniania marzeń. Często wskazują oni również na “Przygody Tomka Sawyera” oraz “Księgę dżungli”.
7. “Kubuś Puchatek”. Tego żółtego pluszowego misia nie trzeba chyba nikomu przedstawiać. Personifikacja zabawek i opis ich przygód na kartach powieści przyniosły autorowi sławę na całym świecie. Każdy bohater tej książki z dzieciństwa — nie tylko naszych rodziców, ale także naszego — został obdarzony nietuzinkowym charakterem, który pozwala najmłodszym oswoić własne lęki i słabości.
8. Baśnie Andersena. “Brzydkie Kaczątko”, “Calineczkę”, “Królową Śniegu” czy “Małą Syrenkę” znają wszyscy, zarówno z książek z dzieciństwa, jak i z teatralnych oraz filmowych adaptacji.
9. “Kajko i Kokosz”. Wśród ulubionych książek z dzieciństwa naszych rodziców nie zabrakło komiksów. Seria autorstwa Janusza Christy, przez wielu nazywana polską odpowiedzią na przygody “Asterixa i Obelixa”, doczekała się nawet adaptacji na najpopularniejszej platformie streamingowej.
10. “Doktor Dolittle i jego zwierzęta” to powieść, która uwrażliwia dzieci na potrzeby otaczających je czworonogów. Tak jak “Wyspa Skarbów” inspirowała podróżników, tak Doktor Dolittle był w dzieciństwie autorytetem wielu współczesnych weterynarzy, założycieli schronisk czy pracowników zoo.

Jeśli szukasz książki z dzieciństwa, mogą to być także przygody Muminków, Lassie, Pana Samochodzika czy Robinsona Crusoe. Wszystkie wymienione tytuły łączy uniwersalny i ponadczasowy przekaz, wyraziści bohaterowie oraz opisy przygód, rozwijające wyobraźnię dzieci i wpływające na ich wizję świata. Te klasyki literatury dziecięcej systematycznie pojawiają się w ofercie Skupszopu.

Książki naszego dzieciństwa

Aktualnie wybór książek dla dzieci jest ogromny. Jednak przeglądając listy bestsellerów, z pewnością zauważysz, że wysokie pozycje wciąż zajmują na nich wspomniane wyżej klasyki literatury. Przekazują one bowiem uniwersalne wartości, chociaż nie brakuje im także wad. Obecnie coraz częściej mówi się m.in. o przejawach rasizmu w książkach z dzieciństwa starszych pokoleń (takich jak “Piotruś Pan”, “W pustyni i w puszczy”, czy w wierszu “Bambo”). Chociaż część spośród tych oskarżeń mija się z prawdą, nie można zaprzeczyć, że powstające współcześnie książki dla dzieci cechuje zazwyczaj dużo większa otwartość i reprezentacja wielu kultur. Brak tych wartości zarzuca się czasami nawet najpopularniejszym książkom naszego dzieciństwa, takim jak “Harry Potter” autorstwa J.K. Rowling czy “Opowieści z Narnii” C.S. Lewisa. Bez wątpienia stały się one jednak inspiracją dla ogromnej grupy czytelników, którzy nie tylko chętnie wracają do nich po latach, ale także polecają je swojemu młodszemu rodzeństwu i własnym dzieciom. Chociaż dla najmłodszych niezwykle atrakcyjny jest opisany w nich świat magii, nie tylko on zadecydował o ich popularności. 

Najpiękniejsze książki twojego dzieciństwa przekazały ci przede wszystkim najważniejsze wartości, takie jak dobro, przyjaźń, lojalność i odwaga. Dorastałeś wspólnie z ich bohaterami, co wzbudziło w tobie pokłady sympatii i sentyment. 

Z pewnością jest to jeden z powodów, dla których literackie przygody przeżyte w dzieciństwie pozostają z nami na zawsze. Towarzyszyli nam wówczas bohaterowie, z którymi mogliśmy się utożsamić i którzy przeżywali problemy podobne do naszych, nawet jeśli działo się to w równoległych światach.

Moja ulubiona książka z dzieciństwa to “Kubuś Puchatek”. A jaka jest twoja?