Najlepsze książki wojenne. Które z nich warto przeczytać?

Dobra książka wojenna — jak ją rozpoznać?

Książki o tematyce wojennej i obozowej dzielimy przede wszystkim na te najbliższe prawdzie, takie jak reportaże i biografie, oraz na fikcję literacką. Powieści historyczne są oczywiście inspirowane prawdziwymi wydarzeniami, jednak ich autorzy tworzą narrację w taki sposób, aby była ona jak najbardziej przystępna dla dużej grupy odbiorców. Dlatego zagraniczne i polskie powieści wojenne często opowiadają o losach zmyślonych bohaterów. Mogą one być jednocześnie świetnymi thrillerami, jednak nie zawsze dostarczają nam rzetelnej wiedzy historycznej.

Aby wybrać dla siebie najlepszą książkę wojenną, powinniśmy odpowiedzieć sobie na pytanie: dlaczego chcemy ją przeczytać? Czy poszukujemy relacji świadków najważniejszych wydarzeń minionych lat i chcemy poznać fakty historyczne? A może interesuje nas jedynie przeniesienie się w czasie podczas lektury? Na to pytanie nie ma złych odpowiedzi, ponieważ przedstawicieli bardzo dobrej literatury znajdziemy zarówno wśród reporterskich książek o tematyce wojennej i obozowej, jak i wśród fabularnych powieści historycznych.

Cechy dobrych książek wojennych

Przyjrzyjmy się najpierw strukturze powieści historycznej. Zazwyczaj opiera się ona na jednym z dwóch popularnych motywów, należąc tym samym do książek sensacyjnych wojennych lub książek o wojennej miłości.

Najlepsze książki wojenne opierają się na tych samych założeniach, co pozostałe gatunki powieści. Przede wszystkim, ich fabuła musi być dla czytelnika interesująca. I to bez względu na to, czy autor wybiera bardzo znane i ważne wydarzenie, takie jak II wojna światowa, czy inspiruje się innym okresem historycznym. Jego zadaniem jest konstrukcja świata przedstawionego i bohaterów w taki sposób, aby ich losy ciekawiły czytelnika od pierwszej, do ostatniej strony. Warto również wspomnieć o dostosowaniu powieści do wieku odbiorcy: książki wojenne dla młodzieży nieco różnią się od literatury przeznaczonej dla dorosłych.

Możemy wyróżnić kilkoro pisarzy, którzy od lat tworzą ciekawe książki wojenne. Nie zawsze dotyczą one jednak czasów nowożytnych i współczesnych. Za mistrzynię polskich powieści wojennych i historycznych uznaje się Elżbietę Cherezińską, autorkę fabularyzowanej sagi o rządach Piastów, historii Świętosławy i “Turnieju Cieni”, ale także osadzonej w XX wieku książki o tematyce wojennej i obozowej pt.: “Legion”. Polskie powieści wojenne cieszą się dużym zainteresowaniem, ponieważ nasz kraj doświadczył wielu krwawych historii, a świadkowie tych wydarzeń i ich rodziny nadal żyją. Z tego względu polscy pisarze tym bardziej starają się zachować autentyczność.

Dużą popularnością cieszą się także tzw. książki sf wojenne, czyli historie alternatywne. W Polsce najbardziej znana jest powieść Ziemowita Szczerka pt.: “Rzeczpospolita zwycięska”, w której odwrócił on bieg II wojny światowej. Autorzy najlepszych książek wojennych tej kategorii mają jednak podwójnie trudne zadanie. Powinni bowiem nie tylko ciekawie opisać zmyślone wydarzenia, ale także sprawić, aby czytelnik uwierzył, że mogłyby się one urzeczywistnić. Dlatego pisarze książek wojennych, zarówno powieści, jak i reportaży, powinni posiadać dużą wiedzę historyczną, uwzględniając w szczególności związki przyczynowo-skutkowe między wydarzeniami. 

Autorzy najlepszych książek wojennych o charakterze reporterskim powinni dodatkowo podawać w nich źródła, z których korzystali w trakcie pisania. Im więcej dokumentów i innych wiarygodnych treści znajdziemy w bibliografii, tym większe jest prawdopodobieństwo, że zawarte w książce informacje są prawdziwe. Największe zaufanie wzbudzają w czytelnikach nazwiska tych pisarzy, którzy udowodnili już swoje wykształcenie historyczne lub doświadczenia reporterskie, dzieląc się zdobytą wiedzą za pomocą literatury i wywiadów.

Książki wojenne ranking

Bazując na powyższych informacjach, nasze zestawienie najlepszych książek wojennych również podzielimy na dwie części. Nie powinniśmy bowiem porównywać literatury non-fiction do powieści historycznych, które zakrawają niekiedy o fantastykę.

Najlepsze powieści wojenne

Na początek przygotowaliśmy dla was pięć propozycji powieści, które nie tylko są ciekawe, ale także dostarczają czytelnikom garść wiedzy historycznej. 

1. “Na zachodzie bez zmian” (aut. Erich Remarque). Ta powieść to jedna z najbardziej znanych książek o tematyce wojennej i obozowej. Jej bohaterami są nastolatkowie, co tylko wzmacnia nasze poczucie niesprawiedliwości, a także bezsensu i okrucieństwa działań wojennych w trakcie lektury. Remarque opisuje krwawe bitwy, które przez wiele lat nie doprowadziły do zmiany sytuacji na froncie zachodnim. Spowodowały za to śmierć milionów ludzi.

2. “Legion” (aut. Elżbieta Cherezińska). Jedna z najlepszych polskich powieści wojennych przedstawia losy oddziału Narodowych Sił Zbrojnych, walczącego z armią niemiecką i komunistami. W książce nie brakuje emocji i napięcia, ale także humoru, charakterystycznego dla stylu literackiego autorki.

3. “Złodziejka książek” (aut. Markus Zusak). Ta historia jest przez wielu czytelników i krytyków uznawana za najlepszą książkę wojenną. W trakcie lektury śledzimy realia konfliktu oczami dziecka: dziewczynki, mieszkającej wraz z przybranymi rodzicami, którzy pewnego dnia decydują się udzielić pomocy osobie żydowskiego pochodzenia. Odtąd życie młodej czytelniczki staje się jeszcze bardziej niebezpieczne. Uświadamia nam to sama Śmierć, będąca narratorem książki.

4. “Paragraf 22” (aut. Joseph Heller). Może nam się wydawać, że komedia nie jest dobrą propozycją najlepszej książki wojennej. Heller udowadnia jednak, że na tragedię można spojrzeć z wielu różnych perspektyw. Używając środków typowych dla literatury absurdu, autor uświadamia czytelnikom bezsens działań zbrojnych, opierając się przy tym na własnych przeżyciach. Osią tej książki o tematyce wojennej i obozowej jest paragraf 22, który umożliwiał żołnierzowi natychmiastowe zakończenie służby w przypadku ujawnienia symptomów choroby psychicznej. W trakcie lektury czytelnik przekona się, czy na froncie wojennym jest jednak miejsce na jakiekolwiek zasady.

5. “Lista Schindlera” (aut. Thomas Keneally). Zapewne znasz świetny film w reżyserii Stevena Spielberga o tym samym tytule. Jego literacki odpowiednik jest jedną z książek wojennych, które warto przeczytać. Opowiada ona o niemieckim właścicielu krakowskiej fabryki, który uratował od śmierci ponad tysiąc Żydów. Powieść nie odzwierciedla w pełni prawdy historycznej; po jakimś czasie od jej wydania ujawniono bowiem nowe fakty na temat życia Schindlera i jego żony oraz dopisanych im przez autora zasług. Relacje świadków jednoznacznie wskazują jednak, że wiele osób zawdzięcza Niemcowi przetrwanie. Jedna z najlepszych książek wojennych Keneally’ego uświadamia nam tym samym, że nie ma narodów dobrych i złych; każdy człowiek podejmuje bowiem własne decyzje, często niezależnie od swojego pochodzenia.

Wojenna literatura faktu

Dzięki poniższym tytułom poznacie prawdziwy przebieg wydarzeń historycznych, nieujawnione dotąd fakty oraz wspomnienia osób, które przeżyły wojenne katastrofy.

1. “Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego to książka o tematyce wojennej i obozowej, wydana w 1951 roku. Autor zamieścił w niej własne wspomnienia z pobytu w sowieckim łagrze podczas II wojny światowej.

2. “Człowiek w poszukiwaniu sensu” autorstwa psychiatry Viktora Frankla to specyficzna książka wojenna, która dla wielu osób stała się rodzajem poradnika. Autor opisuje w niej swoje doświadczenia i obserwacje poczynione w obozie koncentracyjnym, w którym przy życiu utrzymywała go jedna myśl: potrzeba wydania swoich badań w formie książki.

3. “Powstanie ‘44”. W tej książce wojennej, którą warto przeczytać, znany historyk Norman Davies bardzo obszernie opisuje historię powstańców warszawskich.

4. “Szlak nadziei”, czyli kolejna propozycja autorstwa Normana Daviesa, to najlepsza książka wojenna dla osób, które interesują się losami konkretnych armii i bohaterów. Jednocześnie jako jedyna w tak dokładny sposób opisuje szlak armii Generała Andersa.

5. “Druga wojna światowa”. Antony Beevor stworzył ponad 1000-stronicowe dzieło, w którym opisał wszystkie walki przeprowadzone od sierpnia 1939 roku do kapitulacji Japonii w 1945 roku. To prawdziwe kompendium wiedzy dla pasjonatów historii.

6. “Historia, której nie było”. Najlepsza książka wojenna Agnieszki Jankowiak-Maik jest dla ciebie idealna, jeśli chcesz odkryć historyczne fakty, o których nigdy nie dowiedziałbyś się w szkole.

7. “Oskarżam Auschwitz: opowieści rodzinne”. Czytelnicy i krytycy są zgodni: Mikołaj Grynberg stworzył jedną z najlepszych książek o tematyce wojennej i obozowej. Aby to zrobić, autor porozmawiał z rodzinami ocalałych więźniów obozu koncentracyjnego. Okazuje się, że nie wszyscy są wdzięczni za to, że udało im się przeżyć; ich cierpienie wcale nie zniknęło bowiem z chwilą opuszczenia nazistowskiego piekła.

8. “Nadchodzi III wojna światowa” to książka wojenna współczesna aż nadto. Piotr Zychowicz i Jacek Bartosiak opublikowali ją w październiku 2021 roku. Niespełna cztery miesiące później ich przypuszczenia na temat chińskich, rosyjskich i zachodnich działań okazały się przerażająco trafne. Zychowicz jest również autorem innych książek o tematyce wojennej i obozowej, między innymi “Ukraińców” i “Żydów”.

Pamiętaj, że z literaturą historyczną warto zapoznać się niezależnie od zainteresowań i wieku. Najlepsze książki wojenne mogą bowiem powiedzieć ci wiele o otaczającym świecie. Wybierz okres, który interesuje cię najbardziej i rozpocznij przygodę z przeszłością.