Sprawiedliwi zdrajcy. Sąsiedzi z Wołynia

Do dziś rzeź wołyńska pozostaje tematem wzbudzającym kontrowersje i zmuszającym do refleksji. To zagadnienie, przez wiele lat pomijane w dyskusjach publicznych, ukazuje brutalność konfliktu, w którym sąsiedzi stawali przeciwko sobie. Równie mocne emocje wywołuje fakt, że niektórzy Ukraińcy, będący oprawcami, są postrzegani jako element ukraińskiej tożsamości narodowej, co spotyka się z oporem ze strony Polaków. To delikatna kwestia, której obecność w przestrzeni publicznej została wzmocniona przez produkcje takie jak film Wojciecha Smarzowskiego. Niemniej jednak, rzeź wołyńska to nie tylko zbiór faktów i statystyk, ale przede wszystkim historie cierpienia i przeżyć jednostek.

Witold Szabłowski podejmuje próbę odkrycia prawdy o tych Ukraińcach, którzy zdecydowali się pomóc Polakom w czasie masakr na Wołyniu. Autor udaje się na Ukrainę, aby porozmawiać z ostatnimi świadkami tamtych wydarzeń. Rozmowy te przynoszą przerażające i jednocześnie poruszające historie, które unaoczniają różnorodność ludzkich reakcji na tragiczne okoliczności wojny. Narracja przedstawia skomplikowane wybory, przed jakimi stawali Ukraińcy: uczestniczyć w zbrodniach UPA czy też chronić polskich sąsiadów, ryzykując własne bezpieczeństwo.

W tle tych dramatycznych wydarzeń tliła się niechęć, której początki sięgają dawnych konfliktów klasowych między Rusinami a polską szlachtą. Dwudziestolecie międzywojenne oferowało szansę na złagodzenie tych napięć, jednak wybuch przemocy w 1943 roku postawił wiele osób przed trudnymi wyborami moralnymi. Książka Szabłowskiego rzuca światło na te zawiłe relacje poprzez indywidualne historie, takie jak losy pani Hermaszewskiej i jej dziecka, które uciekały przed zagrożeniem. Odkrywa też niezłomność dziesięciu tysięcy Polaków ukrywających się w prowizorycznej fortecy.

Szabłowski w książce "Sprawiedliwi zdrajcy. Sąsiedzi z Wołynia" zadaje pytania o znaczenie odwagi w obliczu zagrożenia i o to, jak pamięć o ukraińskich sprawiedliwych wpływa na polską tożsamość. To wielowymiarowa opowieść o człowieczeństwie pośród chaosu wojny, odsłaniająca prawdy, które do dziś prowokują do myślenia.