Mała księga. Wariacje pocztowe

Kazimierz Brandys osiągnął jedne ze swoich najwyższych artystycznych sukcesów dzięki dwóm dziełom: "Mała księga" oraz "Wariacje pocztowe". Te utwory powstały w zbliżonym okresie między 1968 a 1971 rokiem jako odpowiedź na fali antysemickiej i antyinteligenckiej nagonki w latach 1967-1968.

"Mała księga" to wspomnieniowa narracja, w której pisarz przybliża historię swojej rodziny oraz lata swojej młodości, obejmujące czas od połowy XIX wieku do wybuchu drugiej wojny światowej. Brandys z ogromnym szacunkiem i humorem przedstawia detale z życia rodziny, a przy tym rozszerza swój opis, by ukazać szerszy kontekst życia Polaków pochodzenia niesłowiańskiego, w tym zasymilowanych Żydów, oraz ich wkład w rozwój kultury i historii Polski. Z kolei "Wariacje pocztowe" to znakomita powieść epistolarna, w której autor wykorzystuje różnorodność stylizacji polszczyzny, aby na przykładzie fikcyjnej rodziny zilustrować historię Polski ostatnich dwustu lat. Szczególnie koncentruje się na dziejach szlachty i genezie polskiej inteligencji.

Oba utwory wzajemnie się dopełniają, jako że "Wariacje pocztowe" rozwijają myśli zawarte w "Małej księdze", która z kolei dostarcza osobistego kontekstu do wielu wątków z późniejszej powieści Brandysa. Dzieła te wyznaczają istotny moment w twórczości autora, który w owym czasie zdecydowanie odizolowuje się od roli twórcy salonowego i otwarcie przyznaje się do swojego żydowskiego pochodzenia. Zarówno "Mała księga", jak i "Wariacje pocztowe" stanowią niezwykle ważne wydarzenia w literaturze współczesnej, budząc szerokie zainteresowanie i rozległe dyskusje, szczególnie w kontekście "Wariacji pocztowych", które zostały mocno komentowane w krajowej i emigracyjnej prasie literackiej.